SU GIASSU
Domo
Ite est Diariulimba
Sa gerèntzia de Diariulimba
Su Sòtziu Limba Sarda
Organigramma de su Sòtziu
LINKS
ARCHIVIU annu pro annu 
Pro retzire sa lìtera de noas
ISCRIENOS
diariulimba@sotziulimbasarda.net



Diretore: -       Coord.Editoriale: Micheli Ladu
CHISTIONES

08/09/2008 
Sa Vindita de Tziu Paddori
[de Roberto Bolognesi]

In su 2001 seu andau a sa presentada de su ditzionariu de Mariu Puddu in una bidda de sa provincia de Oristanis.
A fai custa presentada iant postu a unu “erudito locale”, professori de latinu in unu liceu de Oristanis. Cust’omini pagu ndi cumprendíat de ditzionarius e prus pagu ancora de linguistica, ma fiat cumbintu e totu de essi un’omini de cultura e, fueddendi totu in italianu, si nc’est ammollau in un’analisi sociolinguistica de sa Sardinnia.
A unu certu puntu, po fai cumprendi ca po su sardu nci fiat pagu de fai e ca fintzas su trabballu de Mariu serbíat a pagu, at contau de genti chi iat atobiau cussas dis, maridu e mulleri giovunus e pagu studiaus, chi si fueddant a pari in italianu, e indinniau si fait: “Adesso anche gli ignoranti parlano in italiano!”
Deu non nci dd’apu fata a m’aguantai e mi nc’est bessíu: “Eja, immoi s’italianu est sa lingua de is inniorantis!”
Issu s’est calamau, su pubblicu at murrungiau unu pagu e fintzas Mariu Puddu at circau de ammoddiai sa bessida mia.
A parti ca sa batuta mia nci bolíat, deu apu nau puru una beridadi manna: su sardu at cambiau de ruolu in sa sociedadi sarda.
Ma cun sa bessida sua cussu professori iat nau puru una cosa interessanti meda. Cun sa batuta sua iat scoviau su motivu chi at portau is Sardus a si ponni a fueddai in italianu in cali-si-siat situatzioni chi siat, mancai unu pagheddeddu sceti, pubblica e duncas ddus at portaus a fueddai su sardu sempri prus pagu.
Comenti at scobertu su linguista americanu Labov, ddoi est est una gara linguistica eterna tra classis dominantis e classis dominadas. Is classis dominantis circant sempri de si ndi stesiai de sa manera de fueddai ( e de fai atras cosas puru) de is atrus: pensai a comenti fueddát e portát s’arrelogiu Gianni Agnelli. 
Is classis dominadas—ma prus-che-a-totu sa burghesia pitica—circant de fai che is Agnellis (o Paris Hilton chi siat) in su fueddai e in s’atru puru: candu si ddu podint permiti, est craru!
E m’est capitau duas bortas de atobiai imprendidoreddus de Casteddu postus de arrelogiu de oru a pitzus de su brutzu de sa camisa. S’intendíant unu pagu Agnellis issus puru, chentza de sciri ca Agnelli ddu fadíat ca fiat allergicu a su metallu e si nd’afutíat de su chi pensánt is atrus. 
Duncas custa gara non acabbat mai, poita ca is classis dominantis depint agatai sempri atra cosa po si distinghi, ma a sa fini is atrus incumentzant issus puru a ddu fai e tocat a torrai a incumentzai su giogu de un’atra parti.
E insaras poita fiat indinniau cussu professori de latinu?
Cussus maridu e mulleri “inniorantis” dd’iant sighíu in sa cursa sua po assimbillai a sa “genti chi contat”: insomma, a ita serbit a essi professori de latinu, chi duus “inniorantis” fueddant che a tui? Prexadeddu ddoi fiat!
S’italianu at tentu in Sardinnia sempri su ruolu de “lingua esclusiva”: sa burghesia sarda si nd’est apropriada po si si distinghi e escludi is classis dominadas de is logus—logus fisicus e culturalis—frequentaus de sa classi dominanti. Custu giogu “a escludere” est durau unu bellu pagu, cun sempri prus genti chi s’est fata meri de sa lingua de sa classi dominanti, fintzas a arribbai a sa situatzioni de immoi, aundi totus fueddant in italianu—a su mancu in pubblicu.
Ma intzandus, chi su modellu de Labov est giustu, immoi iat a tocai a biri ca sa gara eterna—“fui ca ti cassu!”—est torrada a incumentzai in un’atra manera.
E infatis, Alessandro Mongili, sociologu in s’universidadi de Casteddu, m’at contau ca immoi in Sardinnia nc’est su “boom” de is cursus de ditzioni.
E is contus torrant! Chi est berus ca a fueddai in italianu non bastat prus po ti distinghi sa genti “nobbili” de is “inniorantis”—is chi funt prus pobirus de tui—intzandus tocat a fueddai custa lingua cun s’acentu “giustu”: immoi non est prus sceti sa lingua sarda chi est sballiada po custa genti, ma fintzas s’acentu sardu fueddendi in italianu. 
“Stichida de balla!”—ant ai pensau—“Bai ca, chi s’italianu si dd’imparant a gratis in scola e de sa televisioni, su cursu de ditzioni non si ddu podint pagai, no!” 

Insaras, su chi nci at bogau su sardu a foras de sa sfera pubblica est stetiu custu giogu a “fui-ca-deu-ti-cassu” chi a sa fini dd’at acabbada includendi a totus in su sistema linguisticu italianu (de Sardinnia) e escludendi sceti sa lingua sarda de is interatzionis pubblicas.
Est cosa de importu mannu a cumprendi ca a nci cravai su sardu in sa sfera privada, e cussa puru una sfera sempri prus strinta, non est stetia una decisioni pigada de calincunu poderi centrali—insomma cumplotus non innoi ddoi nd’at!—ma una cosa chi eus fatu totus impari. Po non si ndi fai escludi de cussus logus—fisicus e culturalis—aundi unu non podit mancai in sa sociedadi, eus acetau s’italianu che unica lingua de s’interatzioni linguistica impersonali e pubblica. 
Tocat a nai puru ca in Sardinnia totu est incumentzau candu su stadu nci at bogau su sardu de sa scola e de is uficius pubblicus, ma in atrus logus custu non est bastau a fai sparessi, po nai, su napoletanu o su venetu de is supermercaus o de sa comunicatzioni cun sa genti strangia in s’arruga. Ma chi castiaus a atras situatzionis aundi fueddant linguas de minoria (atra genti iat a nai “dialetus”) bieus ca non bastat ca una una lingua non siat uficiali po nce dda bogai de totu is logus pubblicus. E in Irlanda, s’irlandesu est lingua uficiali de su stadu, ma sa genti non ddu fueddat giai-giai prus, mancai ddu imparint fintzas in scola.
E tocat a nai puru ca po is “inniorantis” in custu giogu ddoi fiat puru una componenti “emancipatoria”: a unu certu puntu in sa storia nostra non at fatu prus a bivi una fida comenti si spetat chentza de fueddai s’italianu beni bastanti in una situatzioni pubblica. E beni eus fatu a imparai beni s’italianu!
Duncas, bellu a bellu, e forsis puru chentza de ddu bolli, su sardu s’est furriau a “lingua privada”: lingua de imperai in famiglia, cun is amigus e pagu atra genti, mancai sceti po fueddai de cosas privadas.
Sa situatzioni sociolinguistica in Sardinnia est unu “bilinguismu cun diglossia”: su sardu non est prus sa lingua “universali” de sa Sardinnia chi permitit cali-si-siat tipu de interatzioni linguistica, ma est sa lingua de is situatzionis informalis e privadas.
Su sardu non est prus “lingua pubblica”: una lingua bona po fai sa spesa in su supermercau, preguntai sa strada a genti disconnota, ordinai unu café in un bar o, peus ancora, fueddai in una situatzioni mancai unu pagheddeddu formali.
Custu si biri beni chi castiaus is datus de sa circa sociolinguistica coordinada de sa professoressa Anna Oppo:

1. Percentuale di persone che parlano luna lingua locale e che la usano nelle diverse
cerchie di conversazione extrafamiliare (come lingua prevalente o con l'italiano)

Con il parroco: 15,7%

Con il medico di famiglia: 18,4%

Con i colleghi di università: 20,5%

Con il ragazzo/a: 25,9%

Con gli estranei (sardi): 30,1%

Con i colleghi (fuori dal luogo di lavoro): 42,2%

Con i vicini di casa: 45,1%

Con i conoscenti: 47,6%

Con le amiche: 48,7%

Con i compagni di scuola (fuori dalla scuola): 49,6%

Con gli amici: 58,6%


2. Percentuale di persone che parlano una lingua locale e che la usano nei diversi
ambienti (come lingua prevalente o con l'italiano)


A scuola: 17,4%

Negli uffici del Comune: 17,8%

In chiesa, nei luoghi di culto: 19,4%

Nei negozi e al mercato: 33,7%

Sul luogo di lavoro: 35,0%

Nei Bar o caffè: 38,0%

Po cumprendi beni custus datus, ca parint chi siant unu pagu mellus de sa situatzioni che apu pintau deu, tocat a ponni in contu su fatu ca custas funt totus medias chi balint po totu sa Sardinnia e ghetant a pari is situatzionis de biddas piticas e de citadis. 
A pustis de sa presentada de custus datus in sa circa sociolinguistica agataus custu cummentu: “Si può aggiungere che anche per quel che riguarda le interazioni extra-familiari nei piccoli centri l’uso del codice linguistico locale appare più frequente che nei centri maggiori o nelle città. Poiché i centri maggiori e quelli minori si differenziano per una diversa struttura demografica, una differente composizione della popolazione in termini di istruzione ed occupazioni abbiamo controllato l’uso dell’italiano, dell’idioma locale e di entrambi i codici in diverse situazioni comunicative secondo il titolo di studio degli intervistati e la dimensione demografica del comune (semplificata: fino a 20.000 abitanti/ oltre i 20.000 abitanti). I risultati di quest’analisi, nel confermare le forti differenze fra zone rurali e zone urbane, mostrano con chiarezza come in entrambe le due grandi aggregazioni demografiche l’uso dell’uno o dell’altro codice linguistico risponda alle dimensioni del formale/informale delle relazioni, due luoghi e delle interazioni comunicative. Si può aggiungere che nei comuni di più piccole dimensioni e fra la popolazione meno istruita degli stessi alcune relazioni e alcuni luoghi di segno simile possono avere un carattere più o meno formale. Con gli amici, con i vicini di casa, con i colleghi di lavoro o con gli stessi conoscenti i rapporti sociali si presentano con molta probabilità con un grado maggiore di familiarità che nelle città. Ugualmente, i “luoghi pubblici” dei paesi – il posto di lavoro, il mercato, il bar – sono in generale assai meno anonimi che nei centri maggiori. I luoghi e le interazioni “più formali” si confermano nella scuola, nella chiesa e negli uffici del comune così come l’uso più frequente dell’italiano lo si ritrova nelle comunicazioni col medico e col parroco.”

Duncas, s’analisi mia de su sardu che “lingua privada” est cunfirmada de custu cummentu. 
A chini totu est intrau in unu bar de Casteddu podit cunfirmai ca non s’intendit su 38% de is clientis—e nimancu su 10%!—ordinendi su caffé in sardu, e prus pagu ancora su camareri fueddendi in sa lingua nostra, mancai, comenti fatzu deu, su clienti ddu fueddit in sardu e totu.
Su sardu, a pustis de essi tentu po tempus meda su ruolu pubblicu de “lingua de is inniorantis” (o de su famini, comenti at scritu Nanni Falconi), est intrau “in clandestinidadi”.
Insomma Tziu Paddori—su Sardu ca non fiat bonu a fueddai s’italianu—est furriau a domu e immoi chistionat sceti cun genti de famillia e cun is amigus. A su postu suu—fendi sa parti de s’innioranti in pubblicu—ddoi est un’atru personagiu: Fisietto, sutaproletariu casteddaiu chi fueddat in italianu (regionali) ammisturau cun un pagu de sardu (cun is sutatitulus in italianu po is inniorantis berus!).
Insomma, Tziu Paddori innantis de s’arretirai “a vita privata” s’est vindicau “incuinendi” sa lingua de Fisieto e lassendi-ddu in aréntzia su titulu de Innioranti Uficiali de Sardinnia.
Ma intzandus, sa batuta mia contras a cussu professori de latinu fiat de prus meda de una batuta. Fiat sa beridadi noa de sa sociolinguistica sarda: immoi est s’italianu (regionali) sa lingua de is “inniorantis”. E duncas immoi po podi arriri de Fisietto tocat a si fai deretu-deretu unu cursu de ditzioni po non fueddai prus che a issu!
Ma intzandus, cali est immoi sa positzioni de sa lingua sarda in su “immaginario collettivo” de is Sardus?
Chi s’analisi chi apu fatu fintzas a custu momentu est curreta, intzandus sa Sardinnia est acanta de intrai in una fasi sociolinguistica noa e, comenti apu a ammostrai, seus acanta de cussu ca in fisica si narat “puntu criticu”.

Candu passu de unu de is aeroportus de Londra—e mi sutzedit medas borta, benendi in Sardinnia—mi compru sempri totu su chi agatu de libbrus de divulgatzioni scientifica: is inglesus funt is prus bravus in custu trabballu e su mercau in sa lingua issoru est su prus mannu e duncas s’agatant medas cosas bonas. Aici potzu tenni un’idea de su chi sutzedit in is atras disciplinas scientificas e biri chi mi benint ideas noas.
S’urtimu libbru chi apu agatau si tzerriat “Critical Mass” (Massa critica) e ammostrat ca ddoi funt cosas de sa fisica statistica che podint serbiri a cumprendi certus fenomenus socialis puru.
Su cuncetu de “massa critica” non est una novidadi e meda genti dd’at imperau unu muntoni de bortas in manera metaforica, ma custu libbru non fueddat de custu cuncetu in custa manera.
S’autori, Philip Ball, fait a biri ca ddoi funt cumportamentus in sa materia e in sa sociedadi chi s’assimbillant in una manera chi non podit essi sceti una coincidentzia.
Non bollu fai una recensioni de su libbru e non bollu nimancu discuti de custas cosas innoi, ma una cosa est sigura: su cumportamentu de sa media de una massa manna de personis si podit paragonai po certas cosas e in manera non casuali a su cumportamentu mediu de is partixeddas de sa materia. 
Duncas, candu nau ca in Sardinnia si seus acostaus a unu “puntu criticu”, non seu imperendi una figura retorica, una metafora, ma seu citendi deretu su cuncetu pigau de sa fisica.
Unu puntu criticu in fisica est, po esempru, su puntu aundi s’acua si podit furriai a ghiaciu (fasi solida) o podit abarrai licuida. Bastat a cambiai unu pagu sa temperadura o sa pressioni e s’acua passat totu a sa fasi liquida o totu a sa fasi solida.
Atesu de custu puntu criticu podeus acciungi o bogai calorias a s’acua, sa temperadura cambiat mancai meda, ma sa fasi de s’acua non cambiat. Asuta de 0° gradus s’acua abarrat solida e apitzus de cussa temperadura abarrat liquida (o mellus: fluida).
Duncas su chi contat po sa “transitzioni de fasi” de s’acua non funt totu is calorias chi serbint a portai unu chilu de ghiacciu de sa temperadura de -150° C a 0° C, ma su pagheddeddu chi serbit a passai de -0,1° C a +0,1° C. Duncas su “puntu criticu” de s’acua est sa temperadura intra de custas duas.
Intzandus, totu su trabballu chi unu fait po furriai s’acua de -150° C a -0,1° C non si biri e non serbit a nudda, chi non fais su pagheddeddu chi bastat a dda furriai a una temperadura de +0,1° C.

A dolu mannu nostru su trastu po mesurai sa temperadura sociolinguistica de sa Sardinnia non esistit, ma ge fait a mesurai una pariga de cosas chi ammostrant ca su sardu est acanta de passai de sa fasi de “lingua privada” a cussa de “lingua pubblica”. 
Torraus a sa circa sociolinguistica. Is datus prus importantis funt custus:

(i) Parla una lingua locale: 68,4%

(ii) Non parla, ma capisce una lingua locale: 29,0%

(iii) Non parla né capisce alcuna lingua locale: 2,7%

Custus datus ammostrant ca, chi una personi domandat un’informatzioni in sardu in s’arruga a una personi disconnota, sa probbabbilidadi chi s’atru non ddu cumprendat est de su 2,7%. Lassendi a una parti su fatu ca unu podit fueddai unu dialetu diversu de su logu aundi domandat s’informatzioni—su probblema non est cussu—poita eus smítiu de domandai sa strada in sardu a genti chi non connosceus?

Forsis cun una pariga de aneddotus si podit cumprendi unu pagu ita est sutzediu a su sardu in custus urtimus trinta o coranta annus.
Una dexina de annus a oi, m’est capitau de intrai in unu bar de Biddermosa. Doi fiant un’omini e una femina de sa bidda—genti de s’edadi mia—fueddendi in sardu e insaras deu apu ordinau a buffai in sardu e mi seu postu a fueddai deu puru. S’omini m’at castiau unu pagu e a pustis m’at arrespundiu in sardu, ma sa femina—sa meri de su bar—m’at arrespundiu in italianu de s’inghitzu a sa fini e mi castiát mali totu s’ora.
Deu custa cosa non dd’apu cumpréndia e apu domandau a is feminas chi fiant fendi su cursu de linguistica cun mei in Ghilartza ita ndi pensant de cussa scena. S’arrespusta issoru fiat: “Cussa femina at pensau: ‘E ita est totu custa cunfiantzia?!’”
Chi custa analisi est giusta, a fueddai in sardu a unu chi non connoscis est unu pagu comenti a ddi nai de tui: s’usu de su sardu abasciat su livellu de formalidadi de s’interatzioni linguistica fintzas a unu puntu ca po cussa femina de Biddermosa non andát prus beni. Ca femu maleducau, issa non mi dd’at nau, ma ge mi dd’at fatu cumprendi.

Un’atra cosa ca m’est sutzédia unus dexi annus fait cunfirmat s’interpretatzioni de su sardu che lingua de sa cunfiantzia.
In s’oru de sa “Carlo Felice” apu biu a unu bendendi sindria e mi seu firmau. Mi seu postu a fueddai in sardu cun s’omini—su messaju?—chi bendíat sa sindria e issu m’arrespundíat in italianu. Deu apu sighíu in sardu e non ddu naramu ni de tui ni de fustei. Issu mi castiát sempri prus nervosu e si bidíat ca non sciíat comenti si depíat cumportai. A sa fini non at aguantau prus e m’at fueddau in sardu issu puru, ma ... nendi-mi de tui!
Custu, chi nci pensais, est unu cumportamentu stranu, poita “non est de personi educada” a nai de tui a unu clienti disconnotu: non m’est sutzédiu mai in atru logu.
Deu fueddendi-ddu in sardu apu postu in cunflitu duas arregulas “pragmaticas” de s’interatzioni linguistica in Sardinnia: (i) s’interatzioni tra cummercianti e clienti disconnotu est impersonali; (ii) su sardu est sa lingua de sa “cunfiantzia”. 
Po si cumprendi, sa “pragmatica” est cussa disciplina de sa linguistica chi studiat s’usu de sa lingua. 
Issu iat potziu sighiri sa primu arregula fueddendi-mi in sardu e nendi-mi de fustei, ma a su chi parit sa segundu arregula fiat tropu forti po issu e m’at nau de tui.

Duus annus fait mi seu torrau a firmai a bufai in Biddermosa, ma in un’atru bar. Ddoi fiat una picioca de unus 25 annus trabballendi e deu apu ordinau a bufai in sardu. Custa borta custa picioca m’at arrespúndiu in sardu. 
Custa cosa iat a podi sinnificai una pariga de cosas diversas e cumplementaris: (i) est normali po un’omini de s’edadi mia a nai de tui a una picioca de cuss’edadi e duncas a dda tratai cun “cunfiantzia”; (ii) su livellu de informalidadi chi cussa picioca acetat est prus basciu de su de s’atra femina; (iii) a fueddai in sardu po una picioca de cuss’edadi non est aici “intimu” e non tenit duncas su propriu sinnificau che po una femina prus manna; (iv) in dexi annus sa situatzioni sociolinguistica in Biddermosa est cambiada. 
Deu pensu ca po cumprendi custa cosa sa solutzioni siat una combinatzioni de custas cuatru arrexonis e puru ca sa positzioni sociali de su sardu siat cambiendi po is generatzionis prus giovunas.

Custus aneddotus serbint a cumprendi is datus de sa circa sociolinguistica chi pertocant sa distribbutzioni pragmatica (“s’usu”) de su sardu:

Percentuale di persone che parlano la lingua locale e che la usano nelle diverse
situazioni comunicative (come lingua principale o con l'italiano)

Per pregare: 9,9%

Per fare i conti a mente: 19,0%

Per fare auguri e condoglianze: 24,5%

Per parlare di politica: 26,5%

Per salutare: 26,8%

Per raccontare storie, storielle e fiabe: 29,4%

Per pensare fra sé e sé: 33,6%

Per parlare al telefono: 35,3%

Per esprimere gioia e entusiasmo: 40,2%

Per raccontare fatti della vita quotidiana: 44,3%

Per sgridare e minacciare: 55,1%

Per imprecare: 59,3%

Per esprimere rabbia: 60,2%

Per fare dell’umorismo: 64,0%

Comenti si podeus abetai de una situatzioni de bilinguismu cun diglossia, su sardu non est sa “lingua de sa cunfiantzia” sceti po su chi pertocat is logus aundi dd’imperaus e sa genti cun chini ddu fueddaus, ma fintzas po is cosas chi feus in sardu. Intzandus su bendidori de sindria s’est agatau in unu cunflitu intra de sa lingua de su trabballu e sa lingua de sa cunfiantzia e at scioberau po sa cunfiantzia. Sa primu barrista de Biddermosa, invecis, at scioberau chentza de duditai po sa lingua de su trabballu.
Una borta un’amigu sestesu, fueddendi de mei cun un’atru amigu, at nau: “Fueddat in sardu fintzas in su telefonu!”, ammostrendi de aici ca issu puru fiat parti de cussu 65% de Sardus chi non imperant su sardu telefonendi. Po una parti manna de is sardus, duncas, fintzas su de telefonai cumportat unu livellu de formalidadi tropu artu po ddu podi fai in sardu.

Segundu mei s’unica cosa chi ancora non permitit a su sardu de essi “lingua pubblica” est custa segundu arregula “pragmatica”: “su sardu est sa lingua de sa cunfiantzia”.
Seu nendi innoi ca su sardu at pérdiu in custus urtimus dexi annus po sa prus parti de is sardus cali-si-siat “connotazione negativa”: non est prus sa lingua de is inniorantis o de su famini.
Pensendi-nci non nc’est nudda de si spantai: totus si ndi seus acataus ca Tziu Paddori at lassau su postu a Fisietto (“Toca intra prima tui ca a mei mi nci scapat s’arrisu!” dd’at ai nau); su sardu est lingua de minoría arregonota de sa lei regionali 26 e de sa lei 482 de su stadu e custu at fatu aberri is ogus a genti meda; funt bessíus in is urtimus 30 annus unus 180 romanzus in sardu e, mancai pagu genti ddus comperit, medas scint ca esistint; a su mancu in Internet su sardu scritu est una cosa normali e est associau a su mesu de comunicatzioni prus modernu; po is giovunus su sardu non est prus associau a sa miseria materiali e culturali, comenti fiat po is babbus e mammas issoru; genti meda si nd’est acatada ca su modellu culturali italianu est unu fallimentu.
Esagerendi seu? 
Bastat torra a castiai is datus de sa circa sociolinguistica. Citu a mei e totu: “I dati della ricerca sociolinguistica coordinata dalla Professoressa Oppo dicono che soltanto il 32,0% degli intervistati non è per niente favorevole all’uso della lingua locale negli uffici pubblici. [...] Come stanno le cose rispetto alla scuola? Il 57,3% degli intervistati si dichiara del tutto favorevole all’utilizzo, accanto all’italiano, del sardo nella scuola. Il 27,4% si dichiara parzialmente favorevole. [...] Una percentuale enorme degli intervistati nella ricerca sociolinguistica (81,9%) dichiara di essere molto d’accordo sul fatto che il bambino impari l’italiano, una lingua straniera e la lingua locale.” 
Intzandus, non seu esagerendi.

Ita tocat a fai immoi po passai de -0,1° C a +0,1° C, superai su puntu criticu e arribbai a biri su sardu “lingua pubblica”?
Chi est berus chi seus acanta meda a su “puntu criticu”, immoi bastat pagu: duas cosas!
Sa primu est ca su sardu depit intrai in sa scola, ma custu non dipendit de nosu e duncas s’unica cosa chi podeus fai est a sighiri a nai in donnia manera: “SU SARDU DEPIT INTRAI IN SA SCOLA!”
E de custu tocat puru a si nd’arregordai candu andaus a votai.
De su momentu ca su sardu intrat in sa scola, dd’acabbat de essi sa lingua de sa “cunfiantzia” po is pipius. Innoi nc’est pagu de spiegai.


S’atra cosa dipendit de nosu e ... de nosu sceti!
Fintzas a candu nisciunus ddu fait—o tropu pagu genti—no at essi mai una cosa normali a ordinai unu café in sardu in unu bar de via Roma in Casteddu. 
Nisciunus ddu fait, poita ca non ddu fait nisciunus! 
Cali est sa frecuentzia chi nosu cunsideraus “normali” po unu certu cumportamentu? 
Cantus bortas depit sutzedi una cosa po dda cunsiderai normali?
Bai e circa! Ma in prus pagu de dexi annus mi seu accostumau fintzas deu a is piciocheddas chi ammostrant is mudandas bessendi-ndi de is cratzonis!
In cussu libbru chi apu nau (“Critical mass”), s’autori narat una cosa de importu mannu: “Sa genti chi in is annus ’70 fiat contras a is pilus longus, teníat is proprius motivus de sa genti chi in su 1600 fiat contras a is pilus curtzus.”
Duncas non est de custa genti chi si depeus preocupai: issus ant a sighiri a is atrus, comenti ant sempri fatu.
Si depeus preocupai invecis de comenti mai nosu e totu eus acetau a si nci fai bogai de is logus pubblicus! 
Donniunu de nosu si depit domandai poita est ca, chi po issu o issa su sardu est una lingua normali, at acetau su ghetu de sa diglossia.
Custa est una cosa chi feus nosus e totu, donniunu de nosu, e donniunu de nosu est responsabili de sa ghetizatzioni de su sardu.
Su de fai de su sardu una lingua pubblica est unu deretu e unu poderi chi donniunu de nosu tenit. Ita ndi feus de custu poderi? Ita si costat a dd’imperai? 
Unu pagu de “imbarazzo” is primus bortas, fintzas a candu agatas sa manera giusta—giusta po tui e totu—de ddu fai. Fintzas a candu cumprendis ca non est chistioni de fai proselitismu, de cumbinci a is atrus a fueddai in sardu, ma sceti de fai una cosa chi po tui est sceti normali. In su momentu e totu chi ddu fais, as fatu de su sardu una lingua normali: cussa “lingua pubblica” chi fintzas a immoi femus abetendi a arribbai de susu, de su poderi politicu.
Candu una “massa critica” de Sardus at a fai custa cosa simpri, su sardu at essi po totus una “lingua pubblica”.
Cantu est manna custa “massa critica”? Bai e agata! Sciu sceti ca chentza de mei e de sa genti chi ligit Diariulimba—is personis prus interessadas a sa lingua sarda—non nc’eus a arribbai mai.
E mi bastat a pensai ca chi is chi ligint Diariulimba (500 personis?) si ponint a fueddai in sardu 10 bortas a sa di a genti disconnota, custu fait 150.000 interatzionis linguisticas pubblicas in sardu a su mesi. In un’annu funt prus de 1.800.000 interatzionis: deu m’emu a acuntentai e emu a nai ca a custu puntu su sardu est una “lingua pubblica”. Una parti manna de is sardus iat ai tentu parti in una de custas interatzionis e s’iat essi acatada ca sempri prus genti in s’arruga e in is butegas fueddat in sardu. E custu chentza de pigai in cunsideru su fatu ca atra genti, sighendi s’esempru de is letoris de Diariulimba, iat a podi cumprendi ca a fueddai in sardu a sa genti disconnota est una cosa normali e incumentzai a fai sa propriu cosa.
Una cosa de importu mannu est a non s’abetai ca, chi fueddas in sardu a unu chi non connoscis, custu t’arrespundat in sardu. S’esperientzia mia est ca is prus bortas custu non sutzedit.
Ma su chi contat non est su chi s'atru fait cun tui, ma su chi ddi sutzedit in conca.
Fueddendi-ddu in sardu tui as fatu una cosa "stramba": ses andau contras a sa regula pragmatica chi narat ca “su sardu est sa lingua de sa cunfiantzia”.
Issu s'at a domandai poita e facili chi ndi fueddit cun atra genti. Chi totu is 500 letoris de DL fadiant custa cosa, in pagu tempus sa personi chi as fueddau in sardu at a intendi a calincun’atru nendi: "Eja, est sutzediu a un’amigu miu puru!"
Chi ddu torrat a sutzedi una cosa de aici, custa personi non dd'at a agatai prus aici stranu e forsis at a arreagiri in manera diversa. Ma torra, su chi contat non est su chi fait issu, ma su de agatai normali ca calincunu fueddit in sardu a unu strangiu. Ddoi est sempri un’inertzia manna po donniunu candu si tratat de cambiai una cosa chi ses acostumau a fai a una certa manera. Su primu passu, e forsis su passu prus malu a fai, est cussu de acetai ca po atra genti est normali a fai is cosas in un’atra manera.

Cali est sa probbabbilidadi ca calincunu contit a custa personi chi eus fueddau in sardu ca a un’amigu suu puru una personi disconnota dd'at fueddau in sardu? Manna meda e de siguru prus manna de cussus chi eus fueddau deretu nosu e totu! 
Tocat a tenni contu de su fatu ca, passendi de una personi connota a s'atra 6 bortas, totus podeus intrai in cuntatu cun totus e, a su chi parit, in totu su mundu. 
Mi spiegu: deu bollu arribbai a Efis de Pompu, ma non ddu connosciu. Domandu a Bachis, ca sciu ca issu connoscit a genti meda, de agatai a calincunu chi connoscit a genti de Pompu. Bachis domandat a Antiogu ca trabballat in sa zona de Pompu. Antiogu domandat a Licu, ca bivit in un’atra bidda, ma est coiau in Pompu. Licu domandat a sa mulleri. Sa mulleri de Licu domandat a sa gomai, ca issa tenit su propriu sangunau de Efis e issa mi fait arribbai su numeru de telefonu de Efis.
Unu sociologu americanu at fatu custu esperimentu: at donau a unu bellu pagu de genti s'incarrigu de mandai una e-mail a una personi disconnota in un'atru continenti, sciendi de custa personi sceti su nomini, su mestieri e sa citadi. Donniunu depiat mandai sa mail a una personi connota chi issu pensát ca ddu podiat agiudai a arribbai a cudd’atru, domandendi-ddu de fai sa propriu cosa cun calincunu chi connoscíat e chi ddu podíat aggiudai.
Genti meda s'est arretirada, ma is chi chi ant provau funt arrenescius a fai arribbai sa mail a sa personi giusta in un media de 6 passagius.
Su propriu esperimentu, ma cun unu pacu postali e limitada a s'America, dd'ant fatu in is annus ‘70 e, su propriu, nci funt bofius una media de 6 passagius po fai arribbai su pacu a sa personi giusta. Custa borta non s'est arretirau nisciunus e sa media est cussa de de totu sa genti chi ant domandau a partecipai.
In Sardinnia, pensu, de custus passagius nd’iant a serbiri prus pagus meda.
Duncas est facili ca, in pagu tempus, una parti manna meda de is sardus apant intendiu ca ddoi est genti chi fueddat in sardu in s’arruga a genti chi non connoscit e duncas ca ddoi est genti ca chi non acetat s’arregula pragmatica: “su sardu est sa lingua de sa cunfiantzia”. 
Sa cosa prus importanti e prus mala a fai in custu momentu est propriu cussu de ndi bogai su sardu de sa sfera privada. Ma est una cosa chi non costa ni dinai, ni studiu, ni tempus, ni organizatzioni. Chi propriu bandat mali ti costat unu pagu de brigungia (“imbarazzo”).
Duncas chi incumentzaus a ddu fai, una parti manna meda de is sardus at a sciri in pagu tempus ca ddoi est genti chi dd’agatat normali a fueddai su sardu cun genti strangia.
Arribbaus a custu puntu su sardu iat essi torra lingua pubblica e fintzas sa scola e sa politica iant a depi sighiri, e a marolla puru!

Tutto bene, tutto OK, intzandus?
Miga meda! Sa chistioni de su “puntu criticu” non est sceti una cosa positiva.
Comenti s’acua abarrat ghiaciu candu non superat su puntu criticu, su sardu at abarrai lingua privada chi nosu non si detzideus a dd’imperai in is logus pubblicus.
Mancai bengat sa lei noa po sa lingua e mancai su sardu si furrit a lingua uficiali, mancai puru su sardu intrit in sa scola, non est siguru po nudda ca sa situatzioni at a cambiai. In Irlanda totus custas cosas non ant cambiau nudda.
Sa lei noa e su sardu in sa scola funt “condizioni necessarie, ma non sufficienti”.
Su sardu in sa scola serbit a fai cussu chi is babbus e mammas non faint prus: a imparai su sardus a is pipius e a ddus fai cumprendi ca su sardu est una lingua normali. Ma non serbit a cumbinci a unu piciocu a fastigiai a una picioca in sardu. Po arribbai a custu, e duncas a una famillia aundi sa lingua normali est torra su sardu, serbit una situatzioni generali aundi su sardu est sa lingua normali po totu is interatzionis linguisticas.
E custa est cosa chi tocat a nosu a dda fai e a nosu sceti. 
Deu una lei chi mi imponit de fueddai in sardu in is butegas e in s’arruga non dd’emu a bolli. 

Leghe finas

 http://www.sotziulimbasarda.net/ottobre2006/Sa%20limba%20de%20su%20famine.pdf



 
 
 

 

 
diariulimba@sotziulimbasarda.net  © sotziulimbasarda 2004-2008,"e' vietato riprodurre articoli originali o estratti da questo sito senza l'assenso della direzione"