Fia iscriende duas rias a subra de cussa sentèntzia de su magistradu tedescu, cun sos artìculos de sos giornales sardos in sa mesa, paris a “Raccontar Fole” de Sergio Atzeni, pro mi isfriscare sa memòria in mèritu a Von Maltzan e Fuos, antenados de cust’àteru Von, chi est sulende subra sa braja de sos càvanos abirgongidos de carchi sardu incoadu de como. Sunt meda sos contadores (o istudiosos che a Wagner) ratzistas cun mirada amantiosa de s’esotismu fortzadu, alimentadore de faltzos mitos de puresa o de s’ispantu primordialista, fundamentu de su peus antigorismu militante de una casta de acadèmia e de arte oe in Sardigna.

Ma in pessu cumintzadu a istèrrere s’artìculu, apo bidu chi Gianfranco Pintore e Micheli Ladu – chi non si dormint in sa chisina – aiant giai iscritu e publicadu in “diariulimba” sa parte manna de su chi tenia de nàrrere deo. A sa prima mi so (tantu pro nàrrere) inchietadu, ma a pustis, su pessare a su risu irònicu de Micheli geniale e s’amistade riverente chi mi ligat a su Mastru Pintore, paris a sa sustàntzia chi b’est in ambos artìculos, m’at cunsizadu de no annànghere àteru, si non cust’arrejonada in brullaberu intra unu editore – imbentadu - de sa neonàschida “nouvelle vague sarda”, cun s’editor suo, fantomàticu e totu. In carchi manera bi atinat a s’idea chi in foras de Sardigna, galu, medas tenent de sos sardos. Pro sas crònacas de su tempus coladu, a sos furisteris, b’at de lis riconnòschere unu muntone de atenuantes itòricas. E a sos de su logu? 

***


“Bellu da est bellu! Deo non naro chi no est bellu... e bene iscritu puru est, lampu! B’at finas unu muntone de citatziones e riferimentos cultos. In prus tenet tantos pìgios de legidura, siat comente istòrias chi viàgiant a croba siat pro allegorias de importu chi atraessant s’òpera cumpleta. Su rigore filològicu est assiguradu in ogni tretu cun puntìllu e pretzisione finas cando est sa fantasia a cumandare. S’arrejonada est isorta e piagherosa sena imbòligos de paràulas chi non siant sèmpere funtzionales a su tema. Sos inditos, cuados, fitianu, chi benint betados cun misura pro isòrvere su mistèriu chi puru tenet su contu, sunt originales e risultant sèmpere in su tretu de sa plausibilidade, mancari cun manìgiu coragiosu e aimas contadoras atrividas. Sa serrada faghet torrare a puntu totu sos cabos chi sunt istèrridos in su contare e b’est in s’agabu sa cantidade giusta de assustu.”



“Tando li podimus torrare su chi emmo pro sa publicatzione e cumintzare a trabballare de editing e curreziduras...”

“Timo chi nono... est chi no andat bene pro su mercadu, comente t’apo naradu in susu, su romanzu est bellu meda meda. Ma sa gente oe est imbitzada a àtera cosa. Est tropu longu: pessa chi cando at a èssere in su formadu giustu nche at a cabulare sas chentu pàginas! E ite so deo, Babbo Natale? Cussidera chi in prus, non totu sos letores tenet sos istrumentos pro lu cumprèndere e duncas b’est s’arriscu chi lu lassent a rugos. No est ca m’importat meda de cussu: est ca a posca si disamorant de sa cannaca e finas de sa domo editora. B’at tropu literadura. E poesia. B’at pàginas meda chi parent iscritas dae unu contadore de àteros tempos: rugos intreos de capolavoro! Cosa de macos!
B’at tropu livellos de contu e bolos temporales. Si unu si distraet pagu•pagu dae sa legidura, ca mancari non tenet tempus de li pònnere aficu o leget in s’ora chi est faghende àtera cosa, non bi cumprendet prus nudda e mi si torrat in segus a lègere! A l’ischis chi si unu torrat in segus duas bortas, (gasi narant sos manuales de custas chistiones) a sa de tres nche frundit su libru e bonanote?! 

E osservadu b’as, a s’incipt? Mancu un’òpera de su otighentos est gasi lena e isteniada mustrende s’ambiente comente unu cuadru chi si aberit pianu•pianu: una pintura! Sos personàgios intrant comente a una cumèdia... 

No, no est cosa pro tempos de como. Tambene... a tènnere tempus gasi... no, no, non bi leget prus nemos a cussa manera. Bi cheret iscenas fortes dae cumintzu: su letore nche depet istratzare sa pàgina, si nche la depet mandigare pro ischire in presse ite b’at in s’àtera! Sa tzudda si depet ampilare dae s’incumintzu, solovrende sos tabù de sa normalidade. Si non bat iscàndalu non si bendet. Mescamente in foras de inoghe, cando si contat de nois – tene a mente – totu si potet fàghere, francu de nos rapresentare comente semus. Bi cheret cuss’atrivimentu – chi s’arte cunsentit – chi nos pintet arestes e si est possìbile a oros de sa barbaridade. Bi cheret sàmbene, mòvidas de carre abolotada sena règula peruna, e machìmine in ogni forma de alteridade isregulida. Cust’òpera est pistrinca de morte e de personàgios avesos a bìvere in mesu a su mudore e a s’iscarmentu. E s’amore... pro caridade! Petzi carinnos time•time e paràulas: non b’at una caddigada in totu s’òpera, e cando si nde intzertat calicuna est finas normale, sena su giustu impreu de morbosidade e de violèntzia chi li cheret a unu romanzu comente si tocat. 

E cuss’autore non tenet presèntzia iscènica. Non totus istampant s’ischermu, ma custu no est mancu telegènicu, faeddat a pianu, no ischit cantare e pessat petzi a iscrìere. Est finas mannu de edade e cun sos impignos chi tenimus nois àteros, de reading, festas, cortes, seradas in costa, istagione turìstica, prèmios, campagnas de publicidade pro clubs polìticos, bi cheret ateru...

E a su chi mi ant naradu paret chi siat finas coinvoltu in chistiones de limba, e tontesas comente istandard, literadura in sardu... Comente chi sa cosa chi bendo deo non siat sarda su matessi mancari iscrita in italianu... Non naro deo, carchi paràula, o finas frases intreas... Non solu de li istare bene: bi cherent, si tenent sa tradutzione sa ria suta. Ma totu totu in sardu... E cale sardu? ogni bidda nde tenet unu... e dae una a s’àtera nemos si cumprendet a pare... 

Bae Batista, e... prus a prestu, rispòndeli a su piseddu chi at mandadu cuddu romanzu... est bellu meda, no est nen tropu artu nen bassu. Si si acontzat pagu•pagu sos pilos e si cuncordat unu loock agigu prus ètnicu andat bene meda. Tenet finas una bella boghe dìliga e atonada, bella pro fàghere minestrones cun àteros generes - e tue ischis cantu est importante oe, sa boghe pro unu iscritore - e poi est a sa manu, faeddat comente a unu chi non tenet iscola ma impreat finas sos intercalares de sa televisione, (àssolutamentesì e àteros...) e carchi parauledda maleducada, ma cun grabu. Dait importàntzia a totus e non brigat cun sos collegas. Ma – sa cosa prus de importu - iscriet su chi cheret su mercadu. E deo so su mercadu: mi nd’afutit una conca de chibudda, a mie de sa literadura, o nono, Batì?

O si nono, telefona a cussa pisedda, galu no apo lègidu su chi at mandadu. Ma dae sa fotografia e dae sa mail chi apo retzidu mi paret un’iscritora de ratza: tenet sas petorras chi faghent a tìmere... Cun pagas letziones de iscritura criadora porcheddina, potet artziare a cara arta a su fèstival de annoas. 


Antonimaria Pala