Cun su sardu, ma non «pro» su sardu. Est custa s’idea chi Salvatore Mereu, autore de sa pellìcula totu in limba “Sonetàula”, at acraridu carchi die como in una dibata organizada in s’universidade de Casteddu. Su regista durgalesu at partzetzipadu a un’adòbiu ammaniadu in sas àulas de Sa Duchessa dae Antioco Floris, catedràticu de istòria de tzìnema e grandu connoschidore de sa cultura tzinematogràfica internatzionale. Nd’est essidu unu merie bellu de acaramentu e analizos de un’òpera chi si distinghet dae àteras mescamente pro sos sèberos linguìsticos de s’autore. Sonetàula est unu film totu in sardu, dae su cumentzu a sa fine. Moet dae unu romanzu de Pepinu Fiori e contat de sas peleas de unu pitzinnu malefadadu, Giuanne Malune, chi dae pastoreddu manu manu benit bandidu sena isperas, sena domo e sena amore. B’at intritzu meda in sos acadessimentos chi pertocant sos personàgios. B’est finas s’argumentu e s’idea de sa Sardigna arcàica, pastorale “bandidende” chi depet àere ammajadu su regista, ma chi l’at finas custrintu a si medire cun sos logos comunes semper abivados de una Sardigna “primitiva” e “bàrbara”. 

Si podet nàrrere però chi Mereu at giogadu bene in custu tretu, ca no at lassadu mancu s’arrastu de folclorismu e esotismu. Sa punna de documentare a una manera belle totu etnogràfica cussu mundu (dae sos annos 30 a sos 50 de su Noighentos), at fatu a modu de istransire rutas mannas meda in su terrinu de su trastocu a iscopu de bèndida fàtzile. Su sèberu de fàghere su film in sardu est cussu prus forte, mancari s’autore chirchet de nde dare una definitzione lena lena. <L’apo fatu gasi, in sardu, non a protzeboria, ma ca mi pariat s’ùnica manera de contare custu contu>. B’at una chirca de ”realismu” in Mereu chi l’ispinghet a istròchere sa realidade linguìstica de cussos annos. <Tando sa gente de sas partes mias faeddaiat petzi in sardu – isbòligat Mereu – e s’italianu fiat comente una limba de segunda manu. Como puru, podimus nàrrere, est gasi pro medas, finas calicunu de sos atores chi apo seberadu>. 

Sos atores de Sonetàula sunt belle totus non professionales, foras de Manuela Martelli, tzilena, chi bestit sos pannos de Maddalena, s’amore cuadu, proibidu e negadu de Sonetàula. Su regista faghet su sèberu - pretzisu naramus nois – de lassare faeddare sos atores cun su sardu de nadia de ognunu, cun su "idioletu” li diant nàrrere sos linguistas, sa limba sogetivu-personale de ognunu. Aiat logradu resultados bonos finas Columbu in “Arcipelaghi” e in sa Sardigna de oe custu paret su sèberu prus achistiadu. Sos diàlogos in limba sarda sunt iscritos bene cun cuidadu e cumpetèntzia comente si esserent testos literàrios. Mescamente curada est sa sintassi. Realismu? Artifìtziu fatu gasi bene chi paret realista? Dae su pùblicu calicunu cuntestat a Mereu ca no at postu petzi “barbaritzinos puros” a faeddare, ma finas àteros. Un’àteru logu comune a su cale su regista parat fronte ispieghende, comente si esseret una novidade, chi <in Barbàgia no esistit unu limba barbaritzina ùnica, ma ogni bidda tenet sa sua>. A sos sardos custu paret istrambu e ispetziale, ma est sa normalidade de sas limbas in su mundu custa variatzione a supriu. Ma ite pretèndere de gente pesada in una Repùblica chi at garantidu sa continuidade de sa polìtica linguìstica ignorante e fea de sos Savoia e de su Fascismu? Ite pretèndere de pessones lassadas in s’ignoràntzia linguìstica dae una elite intelletuale tzega issa matessi? 

E si s’esseret impreadu s’istandard de sa “Limba sarda comuna”? No, ca a previdire un‘impreu orale de una limba giurìdicu-amministrativa comente cussa cherta dae Renato Soru, forsis su film diat àere pèrdidu fortza e cumbichimentu. Ma custu non cheret nàrrere chi su sardu istandard iscritu si depet refudare. Serbit pro àteras cosas. Mereu però andat prus a in antis narende chi custu ammostrat <…ca no b’at bisòngiu in sa Sardigna de oe de una limba unificada pro comunicare, podimus fàghere comente sos àrabos chi ognunu faeddat su suo, finas in sos film>. 


Sinnale psicològicu. Su pessamentu prus mannu de Mereu paret prus cussu de no èssere ammesturadu e iscambiadu cun sos militantes de sa limba sarda, chi non de bantare sas prendas linguìsticu-artìsticas chi b’at intro de su film. B’at unu mundu de opinionistas autocolonizados chi depet asseliare? B’est su mundu de sos crìticos chi lu isetant in s’àidu de su “politically correct” regionale? In realidade totus sos chi biàgiant o leghent ischint chi s’àrabu tenet un’istandard iscritu e s’oralidade est bastante lìbera. Gasi sunt limbas medas de su mundu. Forsis su bonu. Ma in Itàlia, in ue Massimo D’Azeglio aiat disinnadu su natzionalismu linguìsticu e in ue, oe in die, si dòpiant totu sas òperas in limbas istràngias cun gastos desemplados, custu non si ponet in contu. Non s’atinat.

E puru, custu pecu minore (dae su puntu de bista nostru) a Mereu si podet perdonare ca, mancari issu lu neghet a craru, su sèberu de fàghere su film in sardu l’assentat in tames – cherende o nono - in unu movimentu non locale, ma europeu e mondiale de amparu de sas culturas e limbas de minoria. E lu ponet in realidade in intro de unu sentidu forte, cumpartzidu dae sa popolatzione sarda, ma non dae una parte poderosa de sa classe intelletuale, chi bisat s’impreu de sa limba sarda finas in iscola e in s’ufitzialidade. 

<Non est chi mi so postu una die e apo naradu: como fatzo custu film pro isparghinare sa limba sarda in totu su mundu – narat Mereu – no, no est gasi chi apo resonadu. S’apentu meu fiat chi cussu contu si podiat contare petzi in sardu. L’apo fatu, Sonetàula, non pro su sardu, ma cun sardu>. Abarrat una duda. Cumbinchimentu? Dissimulatzione? Tatitzismu? Illuminatzione partziale, comente narant sos buddistas? Non podimus pretèndere sa militàntzia. Sunt paràulas de artista. Ma finas de diplomàticu fine. Nudda de nàrrere. Petzi torrare gràtzias ca su film nos est agradadu e decrarare chi Mereu merèsset cuntentu e sutzessu. E gasi faeddat e depet faeddare s’artista, finas si su problema polìticu-linguìsticu abarrat abertu e, comente totu sas chistiones polìticas chi sunt serentes a s’arte, finas a cale puntu s’artista las podet istransire, o las podet solovrare, e si nde podet samunare sas manos? 

Pepe Coròngiu