Tocat in fines de bogare a iscàndalu s’atitudine de sa Subrintendètzia sarda a s’archeologia, semper prus punnende a cugugiare sas cosas ma no a las istudiare e a las bogare a craru cara a sos sardos, meres de su patrimòniu chi lis ant dassados sos mannos. Unu patrimòniu, giai l’ischides, chi est s’ispantu de custa ala de su mundu.

Est connota sa birgùngia de sas istatuas de Monte Prama, prus de trinta annos a sa mèria de su mudìmine ufitziale, segadu de cando in cando, dae carchi comunicatzione mala a agatare e iscritas pro chi petzi sos espertos las aerent cumpresas.

Est connota s’arrempentada de sos funtzionàrios de sa Subrintendèntzia (no a sa sola, a dolu mannu) contra a su giornalista Sergio Frau chi aiat, in unu libru, suluvertadu sas seguresas acadèmicas, boghende ipòtesis chi podiant èssere de gabale o isbàlliadas, e però legìtimas. E no sugetas a iscomùmigas.

In su mese de ghennàrgiu, in Allai sa Subrintendèntzia at mutidu sos carabineris pro secuestrare unos repertos, agatados in su sartu de sa bidda, chi, a su chi unos narant, podent èssere etruscos. Dae tando, de custa iscoberta non s’est intesu prus nudda. So seguru chi cada unu podat cumprèndere ite diat chèrrere nàrrere su de averguare si custas codinas sunt a beru etruscas o, a s’imbesse, si sunt roba farsa.

In su mese de frevàrgiu, a sas alas de Paule, in s’oru de su nuraghe Lugherras, s’est agatada una pedra manna chi poderat una mesu dusina de sìngios iscritos chi si podet dare siant protosinaìticos. Che de s’iscoberta de Allai, de custa puru ant faveddadu sos giornales e dae sa Subrintendèntzia mancu s’intesa.
Una pàia de chidas como, a sas alas de Norbello, un’àtera iscoberta: un’artare nuraghesu, su chi abarrat de unu nuragheddu imbertu a sos tempos de sas tancas serradas a muru, cun una vintina de lìteras, custas puru, si podet dare, protosinaìticas. De custa iscoberta puru nd’ant faveddadu sos giornales e blog e forum. Galu mudimine.

Bae e chirca cantos de fatos gasi sunt capitados e ant a capitare, si su governu sardu non ponet manu a custu faghe faghe chi non benit bene prus a aguantare. Beru est chi – a su nàrrere de Giuanne Lilliu – sos costituentes sardos si sunt ismentigados de pònnere s’amparu de sos benes culturales in sas cumpetèntzias de sa Sardigna. Beru est chi, chèrgio nàrrere, custu amparu est in cabu a s’Istadu e de sos òrganos suos, ma sa Subrintendèntzia non podet fàghere e iscontzare totu cunforme a una polìtica tzentralista. Bastat su fatu chi, sena nàrrere nudda a su guvernu sardu (nessi a su chi isco), apat leadu sa Losa de Nora e l’apat giuta a Parigi, comente chi esseret sienda sua.

Beru est chi sa Subrintendèntzia leat sos istupèndios dae s’Istadu, ma su dinare est leadu dae sas tassas nostras puru. Sos anneos de chie timet de iscobèrrere cosas chi sunt diferentes dae sas connotas sunt sentidos umanos, ma cun s’issèntzia non bi pìtzigant ne a muru ne a gianna. 

Sas prioridades sunt oe in die a poderiu de una politica culturale chi non ponet in su tzentru s’istòria de sos sardos, comente devet èssere, si non sas carreras de chie pessat chi s’imbìlighe de su mundu siat su chi l’interessat a isse: sos fenitzos pro sos fenitzòmanes, sos romanos pro sos istudiosos de sa romanidade, sos gregos pro chie los istùdiat e gasi e gasi. S’istòria de Sardigna est istòria de sos sardos chi ant sighidu a èssere sardos cando b’aiat sos fenitzos, cando sunt bènnidos sos pùnicos e totu sas àteras genias. Finas como chi sa Sardigna faghet parte de sa Repùblica italiana, s’istòria chi in cust’ìsula b’est est istòria de sos sardos.

Forsis su guvernu sardu non tenet sos mèdios pro fàghere cumprèndere una cosa gasi ladina. Ma non devet pinnigare sa conca cara a sos aragones novos. Finas sa Costitutzione italiana faveddat de collaboratzione leale. Faddende so, si naro chi intre sa Subrintendèntzia e su guvernu sardu sa collaboratzione no est leale?