SU GIASSU
Domo
Ite est Diariulimba
Sa gerèntzia de Diariulimba
Su Sòtziu Limba Sarda
Organigramma de su Sòtziu
LINKS
ARCHIVIU annu pro annu 
Pro retzire sa lìtera de noas
ISCRIENOS
diariulimba@sotziulimbasarda.net



Diretore: -       Coord.Editoriale: Micheli Ladu
CHISTIONES

29/07/2008 
Giai a sa fine de su setighentos si faeddaiat de una limba sarda ebbia.
[de Cristiano Becciu]


240 annos faghet, Frantziscu Cetti, unu professore lombardu lòmpidu in Sardigna pro insingiare Matemàtica e Geometria in s’Universidade de Tàtari, a pustis de àere inghiriadu s’ìsula in chirca de materiale pro iscrìere un’Istòria naturale (prantas, animales e minerales), faghet custas osservatziones subra sa limba:


“Le lingue che si parlano in Sardegna si possono dividere in istraniere, e nazionali. Straniera totalmente è la lingua d’Algher, la quale è la catalana, a motivo che Algher medesimo è una colonia di Catalani. Straniera pure si deve avere la lingua, che si parla in Sassari, Castel Sardo, e Tempio; è un dialetto italiano, assai più toscano, che non la maggior parte de’ medesimi dialetti d’Italia; cambiano i Sassaresi la doppia l toscana in doppia d, finiscono le parole in i in vece di e, in a in vece di are, e con poco più fanno il loro dialetto. Nella lingua propiamente sarda il fondo principale è italiano; vi si mischia il latino nelle desinenze, e nelle voci; vi è pure una forte dose di castigliano, un sentor di greco, un micolin di franzese, altrettanto di tedesco, e finalmente voci non riferibili ad altro linguaggio, che io sappia. Voci prettamente latine sono Deus, tempus, est, homine ecc.; latine sono le desinenze in at, et, it, us, nella congiugazione dei verbi; dicono meritat, devet, consistit, dimandamus. Parole castigliane sono preguntare, callare, querrer ecc.; e castigliane sono le desinenze in os, peccados, santos ecc.; le terminazioni in es, dolores, peccadores, ecc. rimane libero ad ognuno l’averle per latine, o per castigliane. Il sapor di greco il pretendono alcuni sentire negli articoli maschili su, sos, is; e dicendo berbegue per pecora, non pare questo un poco del brebis franzese? e dicendo si sezer per sedersi, non ha questo l’odore del sich sezen tedesco? Como per adesso, petta per carne, e altri vocaboli non so che sieno analogi ad altre lingue. Due dialetti principali si distinguono nella medesima lingua sarda; ciò sono il campidanese, e ’l dialetto del Capo di sopra. Le principali differenze sono, che il campidanese ha in plurale l’articolo tanto maschile quanto femminile is, e ’l Capo di sopra dice in vece sos e sas; inoltre il campidanese termina in ai tutti i verbi che il Capo di sopra finisce in are, non senza altre differenze di parole, e di pronunzia.”


Pro beridade iscientìfica si podent lèghere custas rigas iscarrighende, a gratis (est ora de nde faeddare - apretziende•la comente meresset - de cussa sienda culturale chi est “Sardegna digitalLibrary” cherta dae Soru) incarchende inoghe F.Cetti STORIA NATURALE (a pag. 69-70).
Medas bias sos acadèmicos ant istrumentalizadu su parre de Cetti, dende•li un’interpretatzione ideològica. A bisu de carchi professore, difatis, Cetti est su primu chi at faeddadu de isoglossas, o mègius de “làcanas linguìsticas” (sic), ca at distintu “is” dae “sos, sas” e , in prus, at partzidu su “sistema linguìsticu sardu” (leghide in su testu però: isse faeddat de “lingua propriamente sarda”) in dialetos, de cabu e susu e de cabu de giosso. 



Carchi cunsideru est de fàghere, gasi a sa lestra.
Cetti no est unu linguista, ma unu matemàticu espertu de iscièntzia naturale. S’avesu suo est a agatare famìlias cun piessignos che pare, e pro sa limba sarda narat chi sa famìlia est una (oe unu matemàticu la diat cramare “insieme”), e in intro s’agatant duos “dialetos” (“sutainsiemes”). A dae chi descriet sas famìlias de animales e prantas Cetti impreat sa lògica de su resumu descritivu, a primu. A pustis intrat in arresonu e megiorat datos e informatziones. Pro sa limba sarda si firmat a sa prima fase ca, no est unu linguista. Est comente cando nois cherimus faeddare de su fràigu in ue bivet sa gente. Naramus “domo” a primu. Posca podimus faeddare de “aposentos”. Est unu paragone chi agradat a sos pianificadores linguìsticos, ca permitit finas de introduire su cuntzetu de “limba cobertura”, istandard, chi amparat cudda domo etotu (e duncas finas sos aposentos) dae milli males, minudos e maduros: ismèntigu, paga trasmissione intergeneratzionale si no ausente, poderiu de sa limba istitutzionale, babele gràfica etc. 

Sighende custa metàfora est naturale chi si sa cobertura est fràziga, proet intro de domo e s’abba crebat muros faghende disacatu in sos aposentos puru. Nois la pensamus gasi, e non bi cheret Cetti a nos l’ammentare. Ca, sende chi no est unu linguista, nois no l’aiamus mai bogadu a pìgiu pro faeddare de sa limba sarda. O puru l’aiamus mentovadu pro su chi narat (e totus lu podides lèghere), sutalineende cudda definitzione chi nos agradat meda: “limba sarda”. Ca a nois nos praghet a faeddare de domo e a nos incurare de sa cobertura, ca gasi bivimus bene in sos aposentos. Imbetzes, in manos de carchi acadèmicu, Cetti devenit su pionieri de sas isoglossas, de sos dialetos, su chi nos at fatu a cumprèndere chi esistit polo nord e polo sud in Sardigna, focas chi narant “sos e sas” e pinguinos chi impitant “is”. Nos faghent a crèere chi Cetti at faeddadu de sardu comente diamus faeddare de aposentos a muru in mesu, a ghennas serradas, chi non si bident s’unu cun s’àteru, chi tenent craes diferentes pro frùschios diferentes. No est beru! Cetti no est un’espertu de limba, non tenet perunu mètodu iscientìficu faeddende•nde: agat assimìgios cun su “tedescu”, sos artìcolos l’ammentant su gregu!. Non cumbenit a li pònnere mente. Podimus ebbia, cun mètodu iscientìficu, fàghere a faeddare sa fonte. Ma sa fonte non narat totu cussu chi posca li ponent in buca! 


Cetti no est sardu. Nen de cabu de susu nen de cabu de giosso. Tenet origras allenadas a s’italianu. E puru sas diferèntzias chi agatat in cuddos duos sutagrupos de sa matessi famìlia no l’ispantant. Non li parent gasi mannas. A dae chi faeddat de s’àrgia, in s’istùdiu suo, narat chi pro calicunu est una formiga, pro àteros un’arangiolu. Ma li narant totus “àrgia” e isse bi tenet a faeddare de totu sas diferèntzias chi tenent. Ascurtende sa gente faeddare cunfirmat, sena duda, chi sa limba sarda est semper sa matessi (“medesima lingua sarda”). Cetti mentovat totu sas limbas faeddadas in Sardigna. Bi nd’at istràngias (cadalanu, turritanu, gadduresu) e “natzionales” (limba sarda ma a pustis non mentovat s’italianu!). Pro Cetti, sa prima diferèntzia intre “ il campidanese, e ’l dialetto del Capo di sopra” est custa: “il campidanese ha in plurale l’articolo tanto maschile quanto femminile is, e ’l Capo di sopra dice in vece sos e sas”. Custu ebbia narat. Esummaria ite cosa grave! Ajò chi nde pesamus muros a sicu pro tancare custas cussòrgias ca, raju, sos sardos non si cumprendent pari•pari. Non nos l’at naradu Cetti, ma sos professores nos narant chi l’at naradu Cetti, bò...!


A bos l’ammentades su chi acrarit sa norma LSC a pag. 8 (4.1 c): “assicurare la coesistenza degli articoli determinativi plurali sos, sas, is a fronte dei singolari su, sa, e della analoga e speculare differenziazione nelle desinenze dei sostantivi e aggettivi, -u, -a, -os, -as. Sarà facoltà di chi scrive optare per su, sa, sos, sas o per su, sa e is” . Cetti agatat un’àtera diferèntzia: “il campidanese termina in ai tutti i verbi che il Capo di sopra finisce in are”. Galu sa norma, 240 annos a pustis, agatat su mèdiu gràficu (gràficu apo naradu, est a nàrrere cunventzionale, sena tzirigare su faeddu) a pag.8 (4.1 i): “privilegiare quanto più possibile la regolarità paradigmatica nei verbi, per favorire un migliore apprendimento, per es. l’adozione generalizzata del gerundio in -ende in tutte le coniugazioni, -are, -ere, -ire, che potrà essere letto -endi nelle varietà meridionali”.Sighit: “non senza altre differenze di parole, e di pronunzia”. De custu cantus nd’amus arresonadu in Diariulimba, de su lèssicu lìberu, passadu ebbia in su chilivru de sa normalizatzione gràfica (gràfica apo naradu mi’). De sa grafia polinòmica bogada a campu dae Bolognesi pro su sardu, sighidu posca dae Mensching e contivigiada dae nois, chi permitit cale si siat pronùntzia.


Tando, proite a dae chi si narant sos machines de duas limbas sardas si bogat a pìgiu a Cetti? Proite custa istrumentalizatzione sena sustàntzia de iscièntzia? A lèghere sas fontes bi resessimus fintzas nois. Nessi cussu a nos lu permitides? O non lu mentovades a nudda, ca creo chi cun sas paràulas de unu matemàticu non nde boghemus atzola. O si lu mentovades, tando, narade totu sa beridade, ca est cussa sa ghia pro chie depet imbucare una caminera de iscièntzia e cussèntzia.

 
 
 

 

 
diariulimba@sotziulimbasarda.net  © sotziulimbasarda 2004-2008,"e' vietato riprodurre articoli originali o estratti da questo sito senza l'assenso della direzione"