Legende sas novas de Sotziu Limba mi so firmada unu pagu a pensare subra sos artìculos iscritos dae su Prof. Bolognesi e dae Antonella Licheri. Sa cosa chi mi paret de importu mannu est ca si comintzat unu dibbatitu de su ite fàghere e totu sos chi sun interessados dian dèpere iscrìere e nàrrere su chi pensan, sas propostas chi an de fàghere e, cando rechedet, po fàghere crìticas chi agiuden a totus a andare a innantis mèngius. Prof. Bolognesi iscriet “Ita at a cambiare candu su sardu at a intrare in sa scola? Totu dipendet de sa manera de nche ddu fagher intrare”. 

Sa risposta a sa dimanda est sa prus giusta chi podiat acatare. Po comente la bio deo, chi in iscola apo a intrare comente professora de tedescu, su sardu podet èssere a dies de oe unu puntu a favore de sos giòvanos e de s’istitutzione etotu: po sos picinnos a chistionare su sardu no est prus una bregùngia e medas de sos chi no lu ciarran dian bòllere a l’imparare e s’iscola podet bìere in su sardu una manera de poderare sos picinnos in sas classes finas a che cruncuire sos istùdios e si che pigare unu tìtulu chi oe contat de prus de cada àtera cosa. 

Sa dimanda chi torrat semper est: comente su sardu diat dèpere entrare in sas iscolas? 

Dipendet meda da comente donniunu biet e cunsiderat custa limba nostra. A pàrrere meu est una limba de s’Europa de oe, una limba chi at fatu caminu meda, ma no s’est pèrdia, una limba chi vivet e chi bolet galu durare meda! Su chi mancat a custa limba po èsseret de prus cunsideru est una pianificatzione linguistica chi resessat a li dare sa valura chi tenet. In su manuale “La pianificazione linguistica” 
[V. Dell’Aquila, G. Iannàcaro, La pianificazione linguistica, Carocci editore, 2004, pp. 145-147] sos professores Dell’Aquila e Iannàcaro chistionan de polìticas linguisticas “conservativas”, chi tenen comente iscopu cussu de mantènnere s’identidade de unu pòpolu sarvande sas traditziones, sos mitos e sa limba antiga e cussas “espansivas”, chi inveces bien sa limba una cosa chi totus (sos istràngios puru!) poden imparare: su fatu chi chiesisiat podet imparare sa limba aumentat sa valura de cussa limba finas a sos ocros de chie cussa limba la chistionat dae cando est naschidu. 

Ebbia su primu tipu de polìtica si podet bìere e cumprendère bene pompiande a su chi s’est fatu finas a como po su sardu in s’iscola. Meda progetos fatos in sas iscolas isolanas funt acanciaos a sos tempos passados: a comente si faghiat su casu, e su pane e su ministru e sos vestìres…. poden èssere totus cosas chi andan bene, ma si bolimos chi su sardu siat limba de s’Europa depimos resessere a chistionare, in sas iscolas prus che in àteru logu, su chi vivimos in tempos de oe: su computer o su computadore, su telefoninu o su telefoneddu, sa chat o sa musica in mp3 sun totu cosa chi oe sos picinnos connoschen mèngius de sos mannos e in custas cosas poden èssere issos a èssere mastros. 

A nos sighire a cungiare intro s’ortigheddu nostru no nos at a bàtire benefitzios meda e duncas b’est bisòngiu chi prima etotu sos chi su sardu lu bolen imparare in s’iscola iscan ca podet èssere una manera nova de bìere sa realidade nostra e depen èssere sos primos a si cunvìnchere chi su sardu lu podimos umperare po chistionare de totu. 

S’àteru passu, chi po mene est de importu mannu po sos mastros o professores, est ca depen resessere a presentare sa limba in d’unu modu novu a manera chi su sardu siat una cosa chi a sos piccinos aggradat e bolen fàghere chene èssere custrintos. No amos a arribbare a innantis meda si intrande in d’una classe decidimos de aperrère unu libru (chi siat puru de sardu) e de pònnere sos picinnos a lègere e apustis abbarrare totu s’ora a ispiegare su chi amos letu. 

Podet andare bene una borta, ma no est cosa de fàghere cada die, ca tando sos picinnos an a bìere in su sardu una matéria in prus de istudiare. 

Sos istudios pedagogicos e psicològicos de custos ùrtimos annos che sun bogande a campu totu sas dificultades chi s’agatan in iscola e sun chircande de esplicare puite a resessere bene in sos istùdios est meda traballosu. Esèmpiu po totu est s’anàlisi fata dae Howard Gardner, psicologu de sa Harvard School of Education, connotu comente “teoria delle intelligenze multiple”. Custa teoria nat ca sa manera comuna de pensare a s’intelligéntzia est tropu astrinta po descriere totu su chi podet èssere una pessone e issu lumenat sete tipos diferente de intelligéntzia chi depent èssere cunsideraos a sa pròpia manera in intro de una classe de iscola: 

1. verbale/linguistica (sun cussos chi lis aggradat a umperare sa limba in totu sas maneras, a iscrìere, a chistionare e a lèggere); 
2. lògica/matemàtica (a chie l’aggradat a considerare sa logica de sas cosas e chi lis aggradat a pensare meda po risolvere sos problemas); 
3. visuale/spatziale (chie tenet custu tipo de intelligéntzia traballat cun gana si s’umperan fotografias, immàgines, colores chi l’agiudan a imparare méngius); 
4. fisica/cinestètica (custu tipu de intelligentzia arrechedet de traballare cun sas manos, po nàrrere tocande sos ogetos o moende totu sas partes de sa carena); 
5. interpersonale (cussos chi preferin a chistionare cun sos àteros e chi lis aggradan sas atividades umpare cun àtera mascamente a discutere umpare cun àtere); 
6. intrapersonale (cussos chi disigian a imparare prus a sa sola e chi preferin a partire dae sas connoschéntzias issoro); 
7. musicale (est s’abilidade de connòschere e comunicare umperande sa melodia, su ritmu e s’armonia).

Ebbia ebbia custa teoria nos faghet cumprèndere ca forcis in s’iscola finas a como s’est isballiau in medas cosas, mascamente in sa manera de considerare sos istudentes e cussu chi issos tenen a bisòngiu po imparare méngius. In sos dibbatitos de didattica si chistionat como de Handlungsorientierter Unterricht (a sa tedesca) o learning by doing (si preferides s’inglesu) o homines, dum docent, discunt (si la pensade che a Seneca)! Si bolies torrare a su connotu: s’imparat méngius faghende, comente a nàrrere chi sa dimanda chi su professore o su mastru si depet pònnere innantis de intrare in d’una classe est: Ite depen fàghere sos picinnos in cust’ora? E non ite depo fàghere deo po che colare cust’ora?! 

Sa manera chi prus at valura e chi resultat adecuada a s’imparu de sas limbas est cussa chi permìtit a la manigiare e a la connoschère. Iscriet su prof. David Crystal (University of Wales): “People do not think about language until they have their attention drawn to it. Then they become excited”. (Sa gente non pensat a sa limba finas a cando no bi est calicunu chi la ponet a arresonare subra de issa. Tando naschet s’idea de la cumprèndere). 

Est po custu chi sas tipologias de esercìtzios e sa manera de fàghere letzione non podet èssere prus sa pròpia de semper, ma su sardu podet tènnere sa possibilidade de ammostrare sa modernidade de s’imparu de una limba siat puru de minoria! Sighinde in cust’andala de arresonamentu si podet arribare a chistionare de sas metodologias umperadas o de umperare in iscola. A chie traballat cun sas limbas ischit ca po l’imparare (siat istràngia o de minoria) bisongiat de isviluppare battor abilidades de base po resessere a comunicare in cussa limba e custas abilidades sun: lègere, iscurtare, iscrìere, chistionare. Donniuna de custas abilidades arrechedet esercitzios e pràticas particulares….ma totu sos mastros o profesores ischin ite b’at de fàghere po permìtere a unu picinnu de imparare bene sa limba?! 

In custu bògio nàrrere ca si su sardu est limba de s’Europa de oe tando depet èssere tratadu comente totu sas àteras limbas: est precisu a imparare metodologias, a istudiare andelas chi nos permìtan de pòdere intrare a iscola cun totu sas cartas giustas de pòdere giocare cun cussentzia e in su mamentu prus adecuau. Certu non bastat a ischire chistionare sa limba po la pòdere imparare in sas iscolas, e bi diat bòllere istùdiu meda po acatare aa metodologia prus adecuada. Sas dificultades bi sun e bisòngiat de las connoschère ca connoschendelas si podet acatare mèngius unu médiu giustu, ma bi sun finas particularidades positivas po su manìgiu de su sardu in sas iscolas. 

Si est beru chi carchi abilidade andat tratada meda de prus de àteras (pensamos a s’iscritura chi in Sardigna depet incominciare da novu!), si depet puru nàrrere chi su chi sos linguistas nan “competenza passiva” est una particularidade positiva de sa situatzione linguistica sarda puite dae cussa si podet partire po arribare a una pràtica vera de sa limba. E custu si diat pòdere fàghere isperimantande una manera de fàghere iscola chi sa Comunidade Europea tenet a coro: in inglesu lu mutin Content and Language Integrated Learning est a nàrrere Apprendimento Linguistico Integrato (CLIL - ALI). 

Custa tipologia de imparu dat sa possibilidade a sos istudentes de imparare una limba chistionande de un ‘àtera matéria: est a nàrrere ca si podet fàghere geografia in inglesu, istòria in sardu, scientzias in tedescu, ecc. Sos insegnantes de limba e de sa matéria seperada depent iscrìere unu percorso didatticu comunu e chi passu po passu permìtat a sos picinnos de manigiare sa limba e de imparare cosas novas in su pròpiu mamentu. Sos insegnantes depen manigiare sa limba po totu su tempus decisu in sa programmatzione. 

Ma cando s’imparat in inglesu o in tedescu o in francesu sa dificultades sun mannas ca non totu sos insegnantes ischin a chistionare sa limba istràngia: cosa chi po su sardu podet andare méngius, ca meda professores a su mancu l’ischin chistionare. 

Tando po cruncuire cust’interventu b’est de nàrrere ca sun medas sas cosas chi si dian pòdere fàghere po su sardu in sas iscolas, ma totu dipendet dae comente benit presentadu, dae su chi sos insegnantes decidin de fàghere: limba isolana o limba de s’Europa? Su problema prus mannu est custu; sas variedades, s’iscritura sun totu cosas chi benin a pustis, chi s’imparan cun su tempus. E sos professores puru si depen pònnere in conca ca b’at bisòngiu de imparare ca comente at iscritu un’iscritore francesu Insegnare è imparare due volte.