Apo bortadu in limba sarda unos cantos artìculos de su “Codice di Procedura Civile” (Còdighe de Protzedura Tzivile). S’argumentu est: “ la prova per testimoni” (sa proa pro testimòngios). Bona letura.



§ 8 – De sa proa pro testimòngios

244. Manera de deduìre.

Sa proa pro testimòngios [c.c. 2721] cheret deduìda narende in manera ispètzifica cales sunt sas pessones de interrogare [c.p.c. 247, 248] e sos fatos, formulados in artìculos separados, subra de sos cales cadauna devet èssere interrogada.
[Sa parte contra a chie sa proa est proposta, finas cando s’oponet a s’ammissione, devet nàrrere issa puru in sa prima risposta cales sunt sas pessones chi cheret fàghere interrogare e devet deduìre cun artìculos distintos sos fatos subra de sos cales devent èssere interrogadas] (1).
[Su giuighe istrutore, cunforme a sas tzircustàntzias, podet assignare unu tèrmine perentòriu [c.p.c. 152, 153] a sas partes pro formulare o integrare custas indicatziones] [c.p.c. 183] (2).
----------------------- 
(1) Comma abrogadu, a fàghere data dae su 30 de abrile 1995, dae s’art. 89, L. 26 santandrìa 1990, n. 353, comente modificadu, in ùrtimu, dae s'art. 3, D.L. 7 de santugaìne 1994 n. 571, cunvertidu, cun modìficas, cun L. 6 de nadale 1994 n. 673
(2) Comma abrogadu, a fàghere data dae su 30 de abrile 1995, dae s’art. 89, L. 26 de santandrìa 1990 n. 353, comente modificadu, in ùrtimu, dae s’art. 3, D.L. 7 de santugaìne 1994 n. 571, cunvertidu, cun modìficas, cun L. 6 de nadale 1994 n. 673. Pro su chi pertocat sa medida de sas indennidades chi cherent pagadas a sos testimòngios, abaida su R.D. 3 de maju 1923 n. 1043. Sa Corte Costitutzionale, cun sentèntia 26 de làmpadas – 5 de trìulas 1973 n. 106 (G.U. 11 de trìulas 1973, n. 176), at decraradu non fundada sa chistione de legitimidade de s’artìculu 244 ùrtimu comma c.p.c. in referimentu a s’art. 25 Cost. 
245. Ordinàntzia de ammissione.
Cun s’ordinàntzia chi ammitit sa proa, su giuighe istrutore redùit sas listas de sos testimòngios subrabundantes e elìminat sos testimòngios chi non podent èssere intesos pro lege [c.p.c. 246; disp. att. c.p.c. 102].
Sa renùntzia fata dae una parte a s’auditzione de sos testimòngios indicados dae issa non tenet efetu si sas àteras non b’adderint e si su giuighe non bi cunsentit [c.p.c. 116].



246. Incapatzidade a testimoniare.
Non si podent assùmere comente testimòngios sas pessones chi tenent in sa causa un’interessu [c.p.c. 100] chi diat pòdere legittimare sa partetzipatzione issoro a su giudìtziu [c.p.c. 105, 205, 252] (1).
----------------------- 
(1) Sa Corte Costituzionale, con sentèntzia 10-23 de triulas, n. 248 (G.U. 31 de triulas 1974, n. 201), at decraradu: a) non fundada sa chistione de legitimidade de s’art. 262 c.p.c. in referimentu a sos artt. 3 e 24 Cost. Sa Corte etotu, cun sentèntzia 29 de martzu -7 de abrile 1983, n. 85 (G.U. 13 de abrile 1983, n. 101), at decraradu non fundada sa chistione de legitimidade costitutzionale de s’art. 246 c.p.c. in relatzione a s’art. 384, comma segundu, c.p.c. in referimentu a sos artìculos 2 e 24 Cost. Cun sentèntzia 20-24 de freàrgiu , n. 62, (G.U. 8 de martzu 1995 n. 10 - Prima sèrie ispetziale), at decraradu non fundada sa chistione de legitimidade de su cumbinadu dispostu de s’art. 159 c.c. e de s’art. 246 c.p.c. in referimentu a sos artt. 3 e 24 Cost.
247. Probitzione de testimoniare.
[Non podent depònnere [c.p.c. 245, 252] su cunsorte, mancari separadu [c.c. 150], sos parentes o afines in lìnia reta [c.c. 75, 78] e sos chi sunt ligados a una sas de partes dae vìnculos de afiliatzione [c.c. 409], si no est chi sa causa pertenet a chistiones de istadu, de separatzione personale [c.p.c. 706] o relativas a raportos de famìlia] (1).
----------------------- 
(1) Sa Corte Costitutzionale, cun sentèntzia 10-23 de triulas 1974, n. 248 (G. U. 31 de triulas 1974, n. 201), at decraradu, in mesu de s’àteru, sa illegitimidade de s’art. 247 c.p.c.; cun àtera sentèntzia 4-11- de làmpadas , n. 139 (G.U. 18 de làmpadas 1975, n. 159), at decraradu, in mesu de s’àteru, infundada in manera crara sa chistione de legitimidade de s’art 247 c.p.c, giai decraradu costitutzionalmente illegìtimu cun sa sentèntzia n. 248 de su 1974



248. Auditzione de sos minores de sos annos batòrdighi.
[Sos minores de sos annos batòrdighi podent èssere intesos petzi cando s’auditzione issoro est rèndida netzessària dae tzircustàntzias particulares. Issos non giurant] [c.p.c. 251] (1).
----------------------- 
(1) Sa Corte Costitutzionale, cun sentèntzia 4-11- de làmpadas , n. 139 (G.U. 18 de làmpadas 1975, n. 159), at decraradu, in mesu de s’àteru, sa illegitimidade de s’art. 248 c.p.c.



249. Facultade de astensione.
Si aplìcant a s’auditzione de sos testimòngios sos disponimentos de sos artìculos 351 e 352 de su Codice di procedura penale (1) relativas a sa facultade de astensione de sos testimòngios (2).
----------------------- 
(1) Abaida, como, s’art. 199 c.p.p. pro sa facultade de astensione e sos artt. 200 e 204 pro s’òbligu de s’astènnere a causa de segretu professionale o de Istadu. 
(2) Sa Corte Costitutzionale, con sentèntzia 15-29 de santugaìne 1987, n. 352 (G.U. 11 de santandrìa 1987, n. 47 - Prima sèrie ispetziale), at decraradu inammissìbile sa chistione de legitimidade costitutzionale de s’art. 249 c.p.c. in sa parte in ue non faghet intrare sos custrintos in mesu de sos chi si podent astènnere dae su de testimoniare in su protzessu tzivile, in referimentu a s’art 3 Cost. Sa Corte etotu, con sentèntzia 25 de martzu – 8 de abrile 1997, n. 87 (G.U. 16 de abrile 1997, n. 16 - Prima sèrie ispetziale), at decraradu, in mesu de s’àteru, non fundada, cunforme a sa motivatzione, sa chistione de legitimidade de s’artìculu presente, in relatzione a s’art 200 c.p.p. in referimentu a sos artt. 3 primu comma e 24 primu comma Cost. Cun sentèntzia 17-27 de làmpadas 1997, n. 205 (G.U. 2 de triulas 1997, n. 27 - Prima sèrie ispetziale), at decraradu: a) inammissìbile sa chistione de legitimidade de s’artìculu presente, in referimentu a sos artt. 3 e 29 Cost; b) s’infundadesa crara de sa chistione de legitimidade de s’artìculu presente, in referimentu a s’art. 24, segundu comma, Cost. 



250. Intimada a sos testimòngios.
S’ufitziale giuditziàriu, si lu pedit sa parte interessada, ìntimat a sos testimòngios [c.p.c. 255] ammìtidos dae su giughe istrutore a cumpàrrere in su logu, in sa die e in s’ora fissados, narende cale est su giuighe chi assumet sa proa e sa causa in sa cale devent èssere intesos (1).
S’intimada de su primu comma, si no est eseguida in manos pròpias de su destinatàriu o pro mèdiu de su servìtziu postale, si faghet in busta cungiada e sighiddada (2).
S’intimada a su testimòngiu ammìtidu ca l’ant pedidu sas partes privadas a cumpàrrere in udièntzia la podet fàghere su defensore imbiende còpia de s’atu cun lìtera racumandada cun avisu de retzida o pro mèdiu de telefax o posta eletrònica respetende sa normativa, finas regulamentare, chi pertenet a sa sutaiscritzione, trasmissione e retzivimentu de sos documentos informàticos e teletrasmìtidos (3).
Su defensore chi at ispedidu s’atu de notificare cun lìtera racumandada depòsitat in sa cantzillerìa de su giuighe còpia de s’atu imbiadu, atestende·nde sa cunformidade a s’originale, e s’avisu de retzida (3).
----------------------- 
(1) Subra de s’imposta de bullu, abaida, puru, su D.P.R. 26 de santugaìne 1972, n. 642 e su D.M. 20 de aùstu 1992 (G.U. 21 de aùstu 1992, n. 196).
(2) Comma agiuntu dae s’art. 174 D.Lgs. 30 de làmpadas 2003, n. 196 a decùrrere dae su 1 de gennàrgiu 2004 cunforme a su chi disponet s’art. 186 de su matessi decretu. 
(3) Comma agiuntu dae s’art. 2, comma 3, D.L. 14 de martzu 2005, n. 35 cunvertidu in lege, cun modìficas, dae sa L. 14 de maju 2005, n. 80



251. Giuramentu de sos testimòngios.
Sos testimòngios sunt esaminados in manera separada [c.p.c. 254].
Su giuighe istrutore ammonestat su testimòngiu de s’importàntzia religiosa e morale de su giuramentu e de sas cunseguèntzias penales de sas decraratziones farsas o retitzentes [c.p. 366, 372], e leghet sa fòrmula «cussente de sa responsabilidade chi cun su giuramentu assumides in dae in antis de Deus e de sos òmines, giurade de nàrrere sa beridade, nudda àteru si non sa beridade». Tando su testimòngiu, a sa ritza, giurat pronuntziende sas paraulas: «lu giuro» [c.p.c. 248, 256] (1).
----------------------- 
(1) Sa Corte Costitutzionale, cun sentèntzia 2-10 de santugaìne 1979, n. 117 (G.U. 17 de santugaìne 1979, n. 284), at decraradu, in mesu de s’àteru, s’illegitimidade de s’art. 251 segundu comma c.p.c. in sa parte in ue, a pustis de sas paraulas «su giughe istrutore ammonestat su testimòngiu de s’importàntzia religiosa...» e a pustis de sas paraulas «cussente de sa responsabilidade chi cun su giuramentu assumides in dae in antis de Deus...», no est cunntènnidu s’intzisu «si credente». Sa Corte etotu, con sentèntzia 4-5 de maju 1995, n. 149 (G. U. 10 de maju 1995, n. 19 - Prima sèrie ispetziale), at decraradu s’illegitimidade de s’art. 251, segundu comma c.p.c.
a) in sa parte in ue previdet chi su giughe istrutore «ammonestat su testimòngiu de s’importàntzia religiosa, si credente, e morale de su giuramentu e de sas», in càmbiu de istabilire chi su giuighe istrutore «avertet su testimòngiu de s’òbligu de nàrrere sa beridade e de sas»;
b) in sa parte in ue previdet chi su giuighe istrutore «leghet sa fòrmula: «Cussente de sa responsabilidade chi cun su giuramentu assumides in dae antis de Deus, si credente, e de sos òmines, giurade de nàrrere sa beridade, nudda àteru si non sa beridade», in càmbiu de istabilire chi su giuighe istrutore «l’invitat a fàghere sa decraratzione chi sighit: «Cussente de sa responsabilidade morale e giurìdica chi assumo cun sa depositzione mea, mi impigno a nàrrere totu sa beridade e a non cuare nudda de su chi isco»;

c) in sa parte in ue previdet: «Tando su testimòngiu, a sa ritza, giurat pronuntziende sas paraulas: «lu giuro». A pustis de custas pronùntzias, s’art. 251, segundu comma, c.p.c. diat resurtare formuladu in custa manera: «Su giuighe istrutore avertet su testimòngiu de s’òbligu de nàrrere sa beridade e de sas cunseguèntzias penales de sas decraratziones farsas e retitzentes e l’invitat a fàghere custa decraratzione: «Cussente de sa responsabilidade morale e giurìdica chi assumo cun sa depositzione mea, mi impigno a nàrrere totu sa beridade e a non cuare nudda de su chi isco».

Subra de s’artìculu presente, sa Corte Costitutzionale si fiat finas pronuntziada con sentèntzia 25 de maju – 8 de làmpadas 1963, n. 85 (G.U. 15 de làmpadas 1963, n. 159), decrarende non fundada sa chistione de legitimidade de s’art. 251 c.p.c., in referimentu a sos artt. 8, 21 e 19 Cost. e con sentèntzia 13-20 de triulas 1984, n. 234 (G.U. 8 de aùstu 1984, n. 218), decrarende, in mesu de s’àteru, inammissìbiles sas chistiones de legitimidade de s’art. 251 c.p.c. e de sos artt.142 e 449 c.p.p., in referimentu a sos artt. 2 parte prima, 8, 19, 21, 3, primu e segundu comma, 24, primu e segundu comma, Cost. e a sos «disponimentos cuntènnidos in totu su tìtulu IV de sa parte II de sa Costitutzione».



252. Identificamentu de sos testimòngios.
Su giuighe istrutore preguntat a su testimòngiu su nùmene, su sambenadu, sa paternidade (1), s’edade e sa professione, l’invitat a decrarare si tenet raportos de parentella, afinidade, affiliatzione o dipendèntzia cun calicuna de sas partes, o puru interessu in sa causa [c.p.c. 246].
Sas partes podent fàghere osservatziones subra de s’atendibilidade de su testimòngiu [c.p.c. 256, 257], e issu devet dare in propòsitu sos crarimentos netzessàrios. De sas osservatziones e de sos crarimentos si nde faghet mentovu in su protzessu verbale [c.p.c. 126] in antis de s’auditzione de su testimòngiu.
----------------------- 
(1) Pro sos artt. 2 e 3, L. 31 de santugaìne 1955, n. 1064 subra de s’ordinamentu de s’istadu tzivile, si devet omìtere s’indicatzione de sa paternidade, sustituende custa indicatzione cun su logu e sa data de nàschida.



253. Interrogatziones e respostas.
Su giuighe istrutore intèrrogat su testimòngiu subra de sos fatos a propòsitu de sos cales est cramadu a depònnere. Li podet finas fàghere, de ufìtziu o si b’at istàntzia de parte, totu sas dimandas chi retenet ùtiles a crarire sos fatos etotu [c.p.c. 257; disp. att. c.p.c. 107].
Est proibidu a sas partes e a su pùblicu ministèriu de interrogare in manera direta sos testimòngios.
A sas respostas de sos testimòngios si àplicat su disponimentu de s’artìculu 231 [256] (1).
----------------------- 
(1) Pro su chi pertocat sa mesura de sas indennidades chi si devent a sos testimòngios, abaida su R.D. 3 de maju 1923, n. 1043




254. Cunfrontu de sos testimòngios.
Si b’at divergèntzias intre sas depositziones de duos o prus testimòngios, su giuighe istrutore, si b’at istàntzia de parte o de ufìtziu, podet dispònnere chi issos siant postos a cunfrontu [c.p.c. 251].




255. Cumparitzione mancada de sos testimòngios.
Si su testimòngiu intimadu in manera regulare [c.p.c. 250; disp. att. c.p.c. 104] non si presentat, su giuighe istrutore podet ordinare un’àtera intimada o puru nde podet dispònnere s’acumpangiamentu a s’udièntzia etotu o a àtera a pustis. Cun sa matessi ordinàntzia su giuighe, in casu de cumparitzione mancada chene resone giustificada, lu podet cundennare a una pena pecuniària no inferiore a 100 euros e non superiore a 1.000 euros (1).
Si su testimòngiu si incontrat in s’impossibilidade de si presentare o nd’est esentadu dae sa lege [c.p.c. 249] o dae sas cunventziones internatzionales, su giuighe andat a domo sua o a s’ufìtziu suo; e, si custos sunt situados in foras de sa comarca de su tribunale, dèlegat a s’esàmene su giuighe istrutore (2) de su logu [c.p.c. 203].
----------------------- 
(1) Comma in antis modificadu dae s'art.114, L. 24 de santandrìa 1981, n. 689 e, a pustis, sustituidu gai dae su comma 1 de s’art. 2, L. 28 de nadale 2005, n. 263. Su comma 4 de s’artìculu 2 etotu, modificadu dae s’art. 39-quater, D.L. 30 de nadale 2005, n. 273, cunvertidu in lege, cun modìficas, cun L. 23 de freàrgiu 2006, n. 51 at dispostu gai: «Sos disponimentos de sos commas 1, 2 e 3 intrant in vigore su primu de martzu 2006 e s’àplicant a sos protzedimentos instaurados a pustis de custa data de intrada in vigore». 
Su testu de su comma presente in vigore in antis de sa sustitutzione disposta dae sa lege n. 263 de su 2005 mentovada fiat custu: «Si su testimòngiu intimadu in manera regulare non si presentat, su giuighe istrutore podet ordinare un’àtera intimada o puru nde podet dispònnere s’acumpangiamentu a s’udièntzia etotu o a un’àtera a pustis. Cun sa matessi ordinàntzia lu cundennat a una pena pecuniària no inferiore a euros 2 e non superiore a euros 5, in prus dee sos gastos causados dae su fatu chi non s’est presentadu.».
(2) Su tèrmine originàriu «pretore» est istadu sustituidu, cun su «giuighe istrutore» atuale, dae s’art. 65, D.Lgs 19 de freàrgiu, n. 51 (G. U. 20 de martzu 1998, n. 66, S.O.), cun efetu dae su 2 de làmpadas 1999, in birtude de su chi disponet s’art. 247 de su matessi decretu, comente modificadu dae s’art. 1, L. 16 de làmpadas 1998, n. 188



256. Dennegu de depònnere e farsidade in sa testimonìa.
Si su testimòngiu, presentende·si, si dennegat de giurare [c.p.c. 251] o de depònnere [c.p.c. 253] chene una resone giustificada, o si b’est su suspetu fundadu chi issu no apat naradu sa beridade o siat istadu retitzente, su giuighe istrutore lu denùntziat a su pùblicu ministèriu, a su quale trasmitit còpia de su protzessu verbale. [Su giuighe podet finas ordinare s’arrestu de su testimòngiu] (1).
----------------------- 
(1) Perìudu suprìmidu dae su comma 1 de s’art. 2, L. 28 de nadale 2005, n. 263. Su comma 4 de su matessi artìculu 2, modificadu dae s’art. 39-quater, D.L. 30 de nadale 2005, n. 273 cunvertidu in lege, con modìficas, cun L. 23 de freàrgiu 2006, n. 51 at dispostu gai: «Sos disponimentos de sos commas 1, 2 e 3 intrant in vigore su primu de martzu 2006 e s’àplicant a sos protzedimentos instaurados a pustis de custa data de intrada in vigore.» 

257. Assuntzione de testimòngios noos e rennovu de s’esàmene.
Si calicunu de sos testimòngios si referit, pro sa connoschèntzia de sos fatos, a unas cantas pessones, su giuighe istrutore podet disponnère de ufìtziu chi siant cramadas a depònnere [c.p. 253, 317].
Su giuighe podet finas dispònnere chi siant intesos sos testimòngios chi nd’at retènnidu s’auditzione supèrflua a norma de s’artìculu 245 o chi nd’at cunsentidu sa renùntzia; e podet finas dispònnere chi siant torra esaminados sos testimòngios giai interrogados, pro crarire sa depositzione issoro o pro currègere irregularidades chi si sunt averadas in s’esàmene anteriore.




bortadu dae Sarvadore Serra 
@diariulimba