Forroghende in mesu de totu is ùrtimos trabballos chi resonant de limba ufitziale, minorias linguìsticas e gasi, bolimus presentare un'iscritu in ue bi siant, in curtzu, totu is sinnos de sa chistione.

A primu ghetu su chi si orret, su chi si cumprendet, est ca non semus alleghende de folclore. Nen colores, nen ballos, nen cosa de papare. Una limba chi chèrgiat èssere sinnu identificante de unu pòpulu, e in sa matessi ora trastu de veicolare sa modernidade, benit una chistione de acarare a sa sèria. Totu is linguistas sunt de acordu cun sa bidea ca is limbas, cando benint ufitziales, siant fraigadas. Cale-chi-èsseret limba at tentu custos acontzos. Peruna limba allegada si ponet comente aina cumprida pro totu is allegas tènnicas, màssime si custa est abbarrada foras dae unu caminu istòricu de ufitzialidade. Si fùrriat a chistione de ispetzialistas, non de òmine de s'istrada. 

Gasi est patzificamente in cada logu de su mundu. Non podent èssere totus a dèpere tènnere sa responsibbilidade de gheretzare su caminu linguìsticu de unu pòpulu. Sa gente depet tènnere cunfiantza in is tènnicos, chi nd'ant a leare su chi serbit de totu s'iscusòrgiu linguìsticu sardu. Sa gente depet intregare su chi ischit a chie ddu podet furriare a faeddàrgios, gramàticas, iscritas, limba ufitziale. Mudende sa punna chi est istada sèmpere sa de si fàere in domo regortas de faeddos, de si imbentare normas de iscritura, règulas gramaticales, istandard de su “bighinadu”. Su sardu, preferende a èssere unu “produtore a sa sola” de binu, ògiu, etc. sighit a pònnere in fatu a custu modellu. E bonus chi dinare meda est istadu gastadu pro sa limba, como nos nde sapimus ca is interventos sunt istados partzidos, male assentados, e non ant tentu comente obietivu su de nde pesare una limba moderna pro oe. E galu semus addae dae tènnere unu tretu fatu pro una limba aministrativa. Una limba chi non bolet èssere “geniale” o “personale”, non si depet testare che su binu de s'amigu (ca si nde leat sa responsabbilidade), ma depet èssere ogetiva, nèutra, bona pro totus. 

Nois nos depimus imaginare una limba bona a cambiare faeddos cun sa traditzione culturale europea, iscriende de filosofia, iscièntzia, deretu. Connoschimus s'isperièntzia de àteras minorias in intro de s'istadu italianu (chi connoschent peri una traditzione linguìstica issoro, comente is tedescos de su Sud-Tirol), chi cada die cardeddant in fatu a sa terminologia tènnica de su deretu. Cun istitutos chi normant sa limba, pischende dae su thesaurus de su allegadu e furriende•ddu a su chi serbit. Agoa faet a nàrrere chi bolet pagu, est petzi a nde pesare unu lèssicu addatu. Giughimus unu istandard morfològicu chi permitet de nos pònnere in una pratza comuna in ue is sinnificados non podent èssere introbeddados. Est a si mòvere in unu tretu linguìsticu internatzionale, cosa chi non benit bene ca semus istados avesados a su monolinguismu italianu, chi nos at fatu bìere su mundu in una limba ebbia (cun chentas e chentas de gente trabballende cuados pro fraigare e pro furriare totu in sa limba de s'istadu). Depimus imparare a nde leare sa richesa linguìstica mundiale e a dda incarrerare in su caminu linguìsticu nostru. 

Sa limba peri comente mèdiu pro brincare trèmenes chi bi sunt in conca nostra. Aina -inoghe emmo- pro democratisare sa cultura sarda e dda fàere issopare a foras, barigadas is làcanas chi sa “cultura” ufitziale de sa classe dirigente sarda nos bolet presentare. Comente chi ddu èsserent a beru, seghende•nos•nche is alas prima de nos imbolare. Custu est s'elementu prus de importu imoe de sa chistione. Amus sèmpere intèndidu chi calecuna cosa non andaret bene in sa terra nostra. Terra pitica ma partzida, rica ma pòbera, galana ma lègia. E nois Sardos? Bellos ma feos, artos ma bàscios, nòbiles ma rimìtanos. E sa limba? Noa ma antiga, ufitziale ma tribale. Sa bisione de is chi nos cumandant est benende sa nostra etotu. Non nos pregontamus prus ite nos serbit. A ite nos depimus bìere sèmpere pòberos, managos, minores? A nudda. Ma est in intro de nois, de sa gente nostra chi podimus agatare sa fortza de giumpare custu badu. In custu so de acordu cun chie narat a torrare su podere a sa gente. Eja, ma in custu ghetu. O bolimus ispèrdere su chi ant passadu is babbos nostros, colende-nche in mesu de fàmene, maladias, poboresa, umiliatziones. Cuddos su badu dd'ant brincadu e nos ant intregadu su de pòdere èssere sardos in su 2008. Su mesu-evu sardu (fìsicu e mentale), adduradu dae su sègulu 14 a oe nos at costadu suore, fàdigu, e galu s'amostrat cando faimus custos atopos culturales e linguìsticos de oe. Ite cumbinat? Ca finidu su resonare, nde fuimus a sa lestra, cuende-nos is gùturos e caminos comente chi esseremus cogos malos. O mancari depìamus bessire a foras aboghinende pro nàrrere: o sa gente, mirade is chi semus...!

Oe nois faimus a isseberare de èssere su chi bolimus. Faet a scabulare su de èssere is feudatàrios de nois etotu. E faet peri a nche imbolare a foras is chi si credent de ddu pòdere èssere pro nos incortigiare in una fune de terra. Custas “revolutziones” non si faent sende pìsilis pìsilis. Ddas faimus petzi impreende sa fortza de is bideas nostras. In custu ghetu “areste, antiga, ferale, ...”. Emmo, gasi giae.

Su chi est bellu como est ca custu torrat a su naturale de is giòvonos (màssime de is responsàbbiles de is ufìtzios de sa limba sarda) de imoe. Issos sunt nàschidos candu s'Unione Soviètica nde fiat derruende, non ant acodidu (non amus acodidu) a bìere su “bentu sardista” e cosa gasi. Ma nos intendimus sardus in su meuddu. Punnados a sa cosa moderna, connoschidores de s'Europa e de su mundu, naigadores de Internet. Ma acapiados (e sèmpere de prus!) a balores, faeddos, connotu antigu sardu. Mancari non èsserent in totu nostros nostros, non ddi faghet nudda. Custa est una generatzione chi non si bergùngiat de “èssere” e de fàghere. S'ispera est chi is unos agiudent is àteros, ca non sunt totus a èssere prontos a barigare su riu. 

Ufìtziu Limba Sarda de sa Comuna de Elini (Ogiastra)
Nicola Cantalupo