Su cuntratu triennale 2007-2009 de servìtziu Rai-Guvernu Italianu est istadu firmadu carchi die a oe, ma sos giudìtzios e parres pro sas minorias sunt divessos. S’emendamentu presentadu in Commissione Vigilàntzia meses a como dae su deputadu sardu Antoni Satta no est coladu e pro sas limbas sarda e friulana non b’at peruna tutela ispetziale. Ma non totus sunt de acòrdu cun sos crìticos e sustenent chi como b’at possibilidades in prus de interventu.



In su documentu chi règulat sos raportos giurìdicos intre sa cuntzessionària de sos servìtzios pùblicos radiotelevisivos e su Guvernu Italianu pro sos tres annos a bènnere s’est seberadu unu testu formale inue si mentovant in generale sas limbas de minoria sena peroe articulare sos deretos e interventos pro sas sìngulas limbas. 



Custu cheret nàrrere chi pro su sardu o su friulanu, e sas àteras limbas prevìdidas dae sa 482, totu at a èssere lassadu (comente su cuntratu triennale 2005-2007) a sa disponibilidade de sa Rai e de sos entes locales (Regiones, provìntzias e comunas) chi podent a manera lìbera gastare pro fàghere trasmissiones. 



Sa proposta friulana, chi sa Commissione Vigilàntzia Rai aiat atzetadu de ismanniare a su sardu a segus de sa proposta fata de Satta (Udeur), prevìdiat in tames de pònnere indicos pretzisos e vinculantes. In particulare de cales diant èssere sas sedes responsabiles de fàghere sos programmas e finas de su livellu de tutela in cunforma a sa Carta Europea de sa sas Limbas. In pagas e craras paràulas de pònnere duos canales a disponimentu de limba sarda e friulana. 



Ma su Ministru de sa Comunicatzione Gentiloni e su presidente de Rai Petruccioli l’ant pessada, a cantu paret, a manera diferente. Dae luego custu sèberu at pesadu boghes crìticas in Friuli. Su portale Lenghe.net at iscritu chi lassende gasi sas cosas <…non cambiat nudda a paragone cun su cuntratu de su triennu coladu e chi dereta e manca sunt uguales in su tratamentu, feu, chi faghent a sas limbas de minoria…>. No est de su matessi pàrrere Domenico Morelli, presidente de sa Confemili, sa cunfederatzione italiana de sas minorias prus importantes. 



<Est beru chi non si mentovat in su cuntratu sa minoria friulana, e mancu cussa sarda, - at naradu Morelli – ma b’at de nàrrere chi pro sa prima bia si nomenat sa 482 e si cunsentit de abèrrere ispàtzios pro sas minorias noas. Totu dipendet de comente sos entes ant a mustrare sa boluntade de gastare. Forsis, in custu particulare momentu, non si podiat otènnere meda de prus. Sa batalla, semperecando, sighit>. 



In su cuntratu de servìtziu abarrant nomenadas e tuteladas cun medidas prus fortes su tedescu in Sud Tirolo, su frantzesu in Badde de Aosta, s’islovenu e su ladinu de Bolzano e Trento. Pro sas àteras minorias italianias s’at bìere prus a in antis. 



De seguru b’at chi sos giornales sardos diant dèpere imparare a non pesare pruine subra custas chistione solu cando unu onorevole detzidet de imbiare unu comunicadu pro s’imprenta. Carchi mese a oe pro su sardu in sa Rai pariat totu fatu e fiant giai cumintzende sas candidaturas pro chie depiat fàghere sos programmas. E oe? 



Pro chie no at sa memòria curtza, finas tres annos como, s’Unione Sarda aiat fatu unu muntone de paginones proite si fiat aprovadu unu “ordine del giorno” in Parlamentu pro defensare sardu e friulanu. Giuseppe Coròngiu, in su libru suo “Governare cun sa limba” aiat intregadu unu capìtulu intreu a custu problema mustrende comente sos medios massivos in Sardigna non dant mai novas sìncheras e de pòdere fàghere afidamentu. 



Oe semus torrados, comente fiat fatzile a prevìdere, a su puntu de partèntzia. Finas in sa duda si chircare de valorizzare su pagu chi si resesset a otènnere, o si est su casu de pessare a batallas prus fortes pro balangiare de prus. Ma finas cussos chi in sos cunvegnos e in sos giornales urulant sèmpere <“Limba! Limba!> e si nde tirant sos pilos a ogni occasione, resessent posca a otènnere? E faghent? E ite faghent? 



Sa limba sarda oe, comente at naradu calencunu, tenet a bisòngiu prus de simpatias chi non de antipatias. Ma su movimentu linguìsticu sardu puru est dèbile, prus polìticu chi non operativu. Prus interessadu a sa visibilidade in sos giornales chi non a traballos fitianos. Galu ligadu a una limba non identitària, ma antigòria fata a moda purista e etnicista. Istesiada meda de èssere moderna e manìvile. Sèmpere prontu a cuntestare normas e mètodos (cun sos finantziamentos cuberados dae àtere), ma sena nde propònnere àteros praticàbiles. 



B’at galu tropu gente chi proponnet duos o bator o sete istandards e, intzurpada dae sa tirria e dae s’abramidura, s’amigat cun cussos chi sa limba l’ant sèmpere umiliada in tames de agiudare chie traballat. Sunt istrumetalizados e mancu si nde acatant. Bient calesiat lesca a chie si remenat pro sa limba, ma non bient e non denuntziant chie in domo issoro tenet sos finantziamentos (sèmpere cuberados dae àtere) e non los ponet pro su sardu faghende unu dannu a cussos giovanos chi no agatant traballu. 



Sa chistione prus manna, chi in pagos iscaretzint, est cussa de sa trasmissione generatzionale. In Europa lu cumprendet finas sas criaturas. Fàghere fìgios e a ddos pesare in sardu. Fàghere prus pagu polèmicas e prus meda iscolas. Gasi si binchet. 



Ma finas sos prus mannos de su movimentu linguìsticu, critichende sos modernistas e sos normalizadores a totu die, faeddant a sos fìgios in italianu. Tenent cunfiàntzia in sa batalla a sa cale cramant sos àteros? Bi credent? Sunt credìbiles issos matessi? Est coerèntzia custa? 



Sa resposta a sas vidas de ognunu. 







Redatzione