Dhue at ancora calecunu chi no bollet cumprèndhere chi sa LSU no podet andhare bene, fintzes si su númene chi dhi anti postu, Limba Sarda Unificada, est bellu meda: sa limba est sa capacidade de is Sardos chi méngius e prus podet nàrrere e guvernare sa realtade de is Sardos e s’unidade est una de is cosas prus de importu chi ammancat a noso Sardos e duncas est fintzes cosa urgente de fàere. Dispraghet a nàrrere chi custas duas cosas no si agatant in sa LSU.
Ancora como chi s’Amministratzione Soru at incarrigau un’àtera cummissione po una pariga de chistiones mannas de sa limba, Banne Sio dhue torrat a nosi arregordare chi sa LSU est autorèvole, iscientífica, praticada meda e fintzes collaudada. Funti pagos cudhos chi ischint chi totu su chi si podet nàrrere LSU est essiu de is manos de Papiros - Diegu Corraine, de seguru missionàriu mannu de sa limba sarda, ma assumancu cun s’averténtzia chi a is missionàrios puru, che a is àteros cristianos, calecuna borta podet fartare s’arresone e fintzes àteru.
Banne Sio, e is àteros chi no bient àteru si no LSU, ischint, e po cussu arriscant de fàere a crere fàulas, chi sa Giunta regionale de duos annos faet cun apósita delíbbera at respintu sa LSU; e duncas candho Sio narat (Il Giornale di S. 12/09/05) chi «La Lsu è una proposta ufficiale della Ras» perunu contu faet chi intantu est solu una proposta (e de propònnere a delibberare/decídere dhue at calecuna diferéntzia!), est una proposta chi s’Amministratzione regionale no at mai fatu sua, chi no at mai adotau, ma chi antzis at respintu coment’e solutzione a sa chistione de sa limba uficiale. Duncas sa LSU no est nudha prus de una proposta; e no po nudha como dhue anti postu un’àtera cummissione.
Ma est una proposta, narat Sio, «dei più autorevoli linguisti sardi di chiara fama, competenza e professionalità»! Intanti cumenciaus a nàrrere cosas chi Sio, che àteros de sa LSU, ischit bene ma no narat: no totu is Cummissàrios fiant de acórdiu cun cussa proposta e a nudha balet a nàrrere chi dh’anti firmada totus: no anti postu sa firma a su cuintu Evangéliu, ma solu a unu trebballu chi anti fatu, comente dh’anti fatu e po totu su chi balet una proposta. No s’ispiegat poite, sinono, tanti po ndhe nàrrere una, de is Cummissàrios chi no fiant de acórdiu, Prof. Paulis e Prof. Bolognesi faent parte fintzes de custa segundha Cummissione. Est abberu ca in custa Cummissione dhu’est fintzes Diegu Corraine, ma chi est su solu de sa prima Cummissione abbarrau a difèndhere sa LSU!
In segundhu logu, is Cummissàrios de sa prima Cummissione, e de totu is Cummissiones, no si depent fàere a presoneris: Ais postu una firma, duncas cussa est sa cosa giusta e… “boia chi molla!”.
E no creo própiu chi apant postu a dispositzione su bonu númene issoro fintzes po autorizare abbunzos, coredhos, improdhos, cosas assurdas cun sa patente de “scientifico” e “autorevole”. Ca cosas deosi dhue at in sa LSU, cun sa responsabbilidade de chie dhas at fatas e no de sa “chiara fama”!
Sa cosa assurda est de propònnere una limba istandardizada “a tavolino”. Chie dh’at istandardizada, Diegu Corraine? O una Cummissione in is pagas oras de riunione chi at fatu? Is limbas si istandardizant cun su manígiu cantu prus largu e perlongau, no decidendho cale foedhu s’iscriet e cale nono, cale est su foedhu “giustu” e cale nono che a unu chi ndhe bogat is foedhos de busciaca, mere de giare e de fuliare e fintzes de imbentare comente decidet issu. Is limbas funti propiedade de totu sa gente chi dhas foedhat e a dhas guvernare non bollet nàrrere a acapiare is manos a sa gente.
Un’àtera cosa assurda est chi custa genia de esperanto, unu sardu chi no foedhat neune, mancu Diegu Corraine etotu, est solu un’ispétzia de logudoresu/nuoresu iscritu cun foedhos a séberu e seberaos a manera chi no arresurtet mai nudha de campidanesu e ne de àteru, pretenet de èssere su solu sardu de valore uficiale-legale, e a nàrrere chi «non è in competizione con le varietà locali, ma anzi le rafforza» est solu chistione de pigada in giru.
Sa LSU no solu ndhe bogat totu s’àteru sardu de dónnia uficialidade (est cosa “autorevole” e “scientifica” custa puru?), ma faet un’atzorodhu de iscritura: no distinghet e no rapresentat fonemas/sonos chi faent diferéntzia de sinnificau, iscriet fonemas diferentes cun d-unu matessi grafema/lítera e faet no una semplificatzione de s’iscritura, chi de seguru est necessària, ma sèberat is fonemas de iscríere, che bogat fonemas assolutamente comunos, manigiaos in totu su sardu, e duncas cunfundhet sa limba cun s’iscritura cunforma a un’idea de limba fóssile, cun s’arresurtau pràticu chi no solu is campidanesos ma sa parte assolutamente prus manna de totu is Sardos no podent iscríere – cun valore uficiale/legale - su sardu chi méngius connoschent, su chi foedhant: dhos cundennat a fàere… a s’apràpidu! E custu piat a èssere frutu de «autorevoli linguisti sardi di chiara fama, competenza e professionalità»?! A su postu issoro ndhe pia tènnere bregúngia a sighire lassare nàrrere issolórios in númene de sa fama chi tenent.
Sa chistione est chi a fundhamentu de sa LSU no anti postu sa limba sarda, ma un’idea de limba istandardizada dea sa prima ora e fossilizada, sa LSU “uníficat” in su sensu chi ndhe segat de s’uficialidade totu su sardu chi no intrat in cussu ‘modellu’, est prena de su presumu chi solu una parte de su sardu est veru sardu. Cun custu sa LSU no si ponet in sa prospetiva de arreconnòschere, arrespetare e istimare totu is Sardos, ma in cussa de s’iscórriu, de una assurda e solu dannosa prepoténtzia de una parte apitzu de is àteros.
Est una cosa “scientifica” e “autorevole” custa puru? Giai at a èssere arregistrau totu, cun númene e sambenau, “verbalizzato”, “certificato” totu in is trebballos de sa Cummissione passada. Ma no andhat bene!
A cosas male fatas si bi torrat!
A is chi anti pentzau a sa Limba sarda de mesania no praghet sa divisione chi aus eredau de su domíniu ispanniolu e si movent in sa prospetiva de istima e arrespetu de totu is Sardos chi potzat èssere fintzes una prospetiva de paghe e de cuncórdia, de unidade.
Sa Proposta aperta, pubbricada annu e mesu faet e connota coment’e Limba sarda de mesania, est própiu anónima. Dimandha: Ma est s’autoridade, su númene e sa fama de chie faet sa proposta su chi dha faet giusta e bona? Est su “ipse dixit” su chi contat? Noso méngius abbaidaus a sa sustàntzia.
Si sa Proposta aperta est anónima bollet nàrrere chi donniunu de is chi dhue ant trebballau est perfetamente líbberu de nàrrere su chi dhi paret giustu candho e comente bollet: no est presoneri de peruna firma e de peruna verbalizatzione.
Ma andhaus a sa sustàntzia.
Sa LSM proponet intantu chi totu su sardu siat cun su matessi diritu e importu limba uficiale, perfetamente legale e ammítiu in dónnia logu, de is iscolas a is ufícius e dónnia logu inue si foedhat e si manígiat limba sarda. Su sardu – si ndhe connoscheus - no tenet perunu bisóngiu de fàere comente in is primos annos de s’istadu italianu at fatu s’Itàlia, chi at seberau una variedade e dh’at imposta a óbbrigu e a iscrocorigaduras a totu su restu passandho a pitzu che rullu cumpressore. Sa limba de is Sardos est sa limba de apenas millione e mesu de personas istérrias in 24.000 chilòmetros de logu, de una semplicidade deasi manna chi no tenet perunu bisóngiu de fàere comente anti fatu cun s’italianu: candho unu sardu no cumprendhet s’àteru sardu – a parte chi mai ndhe at istudiau nudha - est ca no bollet cumprèndhere mancu su chi foedhant o anti foedhau su babbu e sa mama in domo o in bidha, e no ca su sardu paret totu diferente.
Sa Proposta aperta de LSM no tenet sa pretesa maca de unificare nudha, ca su sardu, si ndhe connoscheus, est giai una limba sola e unitària; e si no cunfundheus sa limba cun s’iscritura, totu su chi dhu’est de unificare est sa manera de iscríere e no sa limba, ca giai s’ischit chi is matessi sonos e piessignos grammaticales chie dhos iscriet de una manera e chie de un’àtera, e antzis fintzes su matessi Autore – chi puru foedhat e iscriet una matessi variedade! - iscriet is matessi cosas a candho de una manera e a candho de un’àtera, mentres chi si podent iscríere perfetamente a sa matessi manera sèmpere, in totu su sardu e chentza dificurtade peruna. Tandho serbint inditos e critérios de iscritura chi andhant ateretanti bene a totu su sardu e no po che ndhe segare una parte ma po dhu valorizare totu!
Sa cosa chi praghet prus pagu est su tertzu puntu de sa Proposta aperta: cussu chi proponet chi sa Regione maniget po is bisòngios suos in essia – e proponet solu in essia – su sardu chi foedhant is bidhas de mesania de sa Sardigna, cudhas chi no intrant ne in su “capo di sotto” e ne in su “capo di sopra”. No ant a èssere Sardos che a totu is àteros? E su sardu chi foedhant no at a èssere sardu che a totu s’àteru? Custu sardu de mesania no est unu istandard, no tenet is certificaos chi narat Banne Sio, ma est unu sardu veru che a totu su sardu, foedhau e no imbentau, e chi po comente si est agatau in mesania tra logudoresu/nuoresu a pitzu e campidanesu a bàsciu tenet de s’unu e de s’àteru e po totu su chi tenet est sa variedade de sardu prus comuna chi dhue siat e chi dhue potzat èssere. Bastat a fàere calesisiat iscumbatu: si podet bíere sèmpere chi su sardu de mesania tenet prus pagas diferéntzias cun logudoresu/nuoresu a una parte e cun campidanesu a s’àtera de cantas ndhe tenent logudoresu/nuoresu aparagonaos cun su campidanesu.
A fàere a limba uficiale sa LSU, o comente bollent àteros a pònnere a manígiu de sa Regione a bortas su logudoresu/nuoresu e a bortas su campidanesu, est a valorizare de prus is diferéntzias inter sardu e sardu, fintzes si no faent mai diferéntzias de limba, bollet nàrrere chi si arrefudat sa prospetiva unitària, chi s’incracat e codíficat sa disunione de is Sardos.
Su sardu de mesania, propostu a óbbrigu solu a manígiu iscritu de sa Regione in essia, candho est sa Regione chi iscriet, intanti distinghet cun assoluta precisione limba e iscritura e no giogat cun s’una po impònnere s’àtera, arreconnoschet e istimat totu is Sardos e totu su sardu, est una solutzione de “mediazione”, no cundennat e no istrobbat a neunu, lassat logu a totus e lassat chi siat s’istória a fàere una limba istandardizada, si is Sardos, e totu is Sardos, in sardu si foedhaus e iscrieus. Sinono is cosas no si ant a fàere ne a solas e ne acapiandho is manos a una parte de is Sardos cun su presumu chi funti méngius is àteros.
Prus de totu depet èssere crara una cosa: sa Cummissione, custa Cummissione, podet e depet giare inditos, is inditos chi at a ischire giare, giustu comente dhi at domandhau sa Regione cun delíbbera, po s’iscritura de totu is variedades de sa limba sarda e po unu códice/variedade in essia a manígiu de sa Regione. Ma sa decisione de adotare una solutzione est de chie tenet su podere políticu de decídere: a donniunu sa responsabbilidade sua.
