© LimbaSarda 2004

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

19/01/2005 Autonomia e indipendentzia in sos Pais Bascos

Su Plan Ibarretxe

de Micheli Ladu

Sa proposta fatta dae su Lehendakari (Presidente) bascu Ibarretxe a su guvernu de Euskadi e a su Guvernu tzentrale ispanniolu pro una co-soberanìa, at pesau unu muntone de murrunzos e de brias in Frantzia e in Ispannia. Ma po connoschere cumente e proite s'est arribbados a custa proposta est pertzisu contare e ammostrare ite est su natzionalismu bascu, mancari si a sa lestra e chene pretesas de esser "esaustivi"
Prima de totu nande chi si l'ant pigada male sia sa Frantzia chi s'Ispannia ca ambas tenent provintzias bascas in sos istados issoro. Sa prima cun Lapurdi, Nafarroa Behrea e Zuberoa, sa segunda cun Vizkaya, Guipùzkoa, Alava e Navarra. Ma fintzas tenende custos terrinos sos Paisos Bascos a diferentzia de sa Catalunya dae meda non furint un'entidade natzionale cumpata e un'istadu unitariu e indipendente. Sa Navarra, basca solu in parte, fudi unu rennu indipendente fintzas a su 1512 e intames sas ateras tres provintzias ispanniolas ant tentu un'unidade e un'entidade amministrativa autonoma solu apustis de s'istatudu de autonomia firmadu a Guernica in su 1979.
Mancari gai, bi furint duas cosas chi distinghiant sos bascos dae sos ateros ispanniolos: sa limba (Euskera) e su sistema forale. S' Euskera, roba de ispantu, non tenet nudda de simillante a sas ateras limbas indoeuropeas, su sistema forale intames est unu grustiu de inditos giuridicos codificados in su XIV seculu atzetados dae sa Corona chi davant balanzu solu in custas regiones. In su 1876 peroe sos Fueros benint cantzellados e custa ghelea faghet dividere sa zente intre transigentes e intransigentes. Sos primos cheriant cuncordare unu sistema economicu novu cun sos meres, sos ateros non cheriant chistionare cun su guvernu tzentrale. Est intre custos urtimos chi naschit su movimentu fuerista e chi biet sa prima lughe su natzionalismu bascu. Chi a diferentzia de cussu catalanu istupadu in nd'unu terrinu modernista e ispagnolu ("Catalunya gran en la Espanya gran" navant), intames fudi de radighinas carlistas, visionarias e ultracattolicas. In noghe intrant in zogu sa creatzione de mitos chi sunt de importu mannu pro sa naschida de una natzione, pro contare de unu popolu corazudu e balente chi at mantesu sas proprias intrannas in sos seculos, gherrande cuntras su nemigu: nd'est un'esemplu su Vascoiberismo, sa paristoria chi contat chi sos bascos furint istados sos primos a lompere in sa terra de Ispannia suta sa ghìa de su patriarca Tùbal apustis de sa derruida de sa turre de Babele. Custu natzionalismu pigat sa fromma cumpleta a s'accabu de su XIX seculu in sa provintzia de Vizkaya mescamente pro tres causas: su pedire de torrare a segus sos Fueros a su guvernu, s'industrializatzione istraganada, s'immigratzione tropu arta. Si podet narrer chi nascat cun nd'una funtzione anti-maketista, essende sos maketos totu sa zente istranza chi istavat in cue e chi beniat aprogherzada "Plaga suprema". Su babu de custa manera de pessare su natzionalismu bascu fudi Sabino Arana Goiri, carlista e cattolicu, chi teniat, a su mancu a sas primas, una bisione razzista e xenofoba, tradizionalista e reazionaria, e chi aviat imbentau su numene (Euzkadi) sa bandera(Ikurrin~a) s'innu e ateru galu. Dae cussu movimentu naschit in su 1895 su PNV (Partidu Natzionale Bascu) chi si trazat s'eredade e sas dudas de Arana a supra de esser indipendentistas o autonomistas, ma fintzas ateros grupos de minorìa prus estremistas cumente sos Aberrianos de PNV, sos Yagui-Yagui e s'ETA.
In sa prima gherra mondiale su natzionalismu istitutzionalizadu pigat su potere politicu in sa provintzia de Vizkaya e in sas eletziones de su 1933 e de su 1936 otenet sa majorìa totale. Ma in su 1937 cun sas bombas in Guernica e sa derruida de Bilbao incomintzat su tempus pezore po sos natzionalistas. Sa repressione franchista aviat proibidu de chistionare e iscriere in Euskera e cantzelladu sas tradissiones. Sa zente fudi cumbinta, cumente populu e non cumente gruppu, de esser istada cussa chi aviat prantu de prus pro curpa de su franchismo. In s'intre su natzionalismu aviat lassadu sas ideas araneses de ratza e xenofobia e ampaniavat a cuddas de sos istados africanos e asiaticos chi chistionavant de decolonizzazione, e chi cunsentinat finas s'impleu de sas armas. S'interesse pro sa ratza non bi fudi prus finas grassias a s'opera de unu limbista tedescu Friederik Krutwig intitoladu "Vasconia" chi aviat inditadu in sa limba su discrimine de s'identidade basca e interessadu sas provintzias frantzesas. S'ETA aviat cambiadu s'idea colonialista in cussa de "rivoluzione sociale" cun su meccanismu azione-repressione-azione. Si podet narrer chi s'ETA est fiza de su franchismo, un'odiu cuntra s'istadu tzentrale chi si podet intendere peroe finas intre sa zente moderada: difatis sa Guardia Civil, sa politzia ispanniola beniat bida cumente nemiga a su puntu de fagher una politzia basca, sa Ertzaintza, po sa regione.
Cando si faghet sa Costituzione democratica, naschint partidos difenentes dae su PNV cumente Euskadiko Ezkerra (sinistra basca) e Herri Batasuna (Unità della nazione) serentes meda a s'ETA militare. Sas differentzias si furint bidas deretu in su referendum de su 1978 cando su PNV s'acuntentavat de otenner sos deretos forales e HB a segare cun s'istadu ispanniolu. Apustis de su istatudu de autonomia de Guernica s'ETA aviat fatu unu muntone de mortos, cun su massimu in su 1980 chi contavat 96 pessones. In su 1981 una tropa de Guardias Civiles intzighidadas dae s'ETA aviat chircau de fagher unu corfu de istadu intrande in sa camera de sos deputaos. In custos annos comintzat su "monopilio istituzionale" de su natzionalismu bascu cun su 61% de sas preferentzias in sas eletziones de su 1980 chi falat peroe annu pro annu fintzas a unu calu de 9,35% in su 2001. In s'intre si furint fatas paritzas provas pro concruire sas peleas, cumente s'acordiu Ajuria Enea de su 1988, in uve totus sos partidos aviant rennegau sa violentzia a parte HB, chi proponiat s'Alternativa KAS, inuve si navat chi pro fagher acabbare sas mortes cheriant su reconoschimentu dae parte de s'istadu ispanniolu de Euskal Herria(su populu  bascu) e su deretu de Autodeterminatzione(zai reconnotu dae sas Natziones Unidas), pro poder seperare supra issos e su propiu benidore. In su 1997 beniat mortu su cussizeri comunale de Ermua, Miguel Angel Blanco, e custa morte non fudi agradà meda a sa sotziedade basca e s'ETA si fudi agatà apretada e a sas minimos istoricos. Su PNV timiat chi custu fudi istetiu andau contras a totus sas formas de natzionalismu bascu e aviat negossiadu cun s'ETA: issu segavat sos trattamentos cun sos partidos ispanniolos (PP e PSOE) e s'Eta in su 1998 l'accabbavat de manizare armas. Ma su PNV aviat fatu finas s'isballiu de chistionare cun nd'una fortza a sos minimos istoricos torrande a li dare balìa e legitimidade. E difatis apustis de 14 meses su pasu de sas armas fudi accabbadu batinde custa borta HB a s'illegalidade.

Como, si su movimentu natzionalitariu galu depet seperare supra indipendentzia o autonomia, b'est finas de ammentare chi unu Conflitto Istituzionale cun s'Ispannia est craru, difatis su disinnu de s'ordinamentu giuridicu e politicu de s'istadu tzentrale, segunde sos natzionalistas, negat zai in sa costitutzione su manizu de sos deretos de Autodeterminatzione de sos populos. Custu non cheret narrer chi sos bascos non tenzant autonomia, antzis! Pro como vantant, a su mancu in sos paperis, s'autonomia prus ainnantis de totu Europa, mescamente in terrinos dilicos cumente cussos de s'economia: difatis tenent torra sos deretos forales e unu ministeru de s'Economia autonomu (Hacienda Autonoma), custu cheret narrer chi sas tassas pagadas dae sos bascos benint torra gastadas in su territoriu bascu. Sa limba, sinzale forte cando si chircat de misurare su gradu de Autodetreminatzione de unu popolu, benit tutelada cun interessu e impenniu.

Ma tando ite est su Plan Ibarretxe? Aghite servit? Pro ite tantos murrunzos?
Ibarretxe at sighidu s'inditu de su Quebec chi cun nd'unu referendum at pediu prus autonomia e sa Corte Suprema de su Canada l'at dau resone : si unu populu cheret s'autodeterminatzione, lia si depet dare. Ma sa proposta de su Lehendakari bascu depet esser retzida dae su parlamentu bascu cun sa majoria de sos votos(zai fatu su 30/11/04), dae sas Cortes cun nd'una leze ordinaria e, colande o non colande in su Parlamentu, apustis dae sos tzitadinos bascos cun nd'unu referendum pro sa reforma de sa Costitutzione. Ma totu su protzedimentu depet sighire sa Costitutzione chi dat a s'Istadu su potere de fagher referendum. Si si faghet unu referendum chene permissu b'at in Ispannia s'articulu 155 de sa Costitutzione chi dat a s'istadu su deritu de impleare sa fortza, chene contare poi chi dae pagu est istada fata una leze anti-ibarretxe in'uve b'at inditada sa presone dae tres a chimbe annos pro chie convocat referendum. Duncas sa proposta de Ibarretxe dae unu chirru si podet moere cuntra sa costitutzione dae s'ateru si moet segunde su printzipu de Autodeterminatzione. Ma si carchi cosa a s'Ispannia podet andare bene (sas relatziones transfrontalieras e rappresentantes in s'Unione Europea), b'at de ponnere in contu finas s'istoria politica colada e de su benidore de s'Ispannia. A s'istadu diant a abbarrare solu cumpetensias minores e zenericas, cumente darrer sa tzitadinantzia, su derettu de asilu, sa difesa e sas fortzas armadas, su sistema monetariu, su regime doganale, s'ispatziu de chelu e costas. A cummone su diritu penale, tzivile e commerciale mancari si debilitau pro parte istatale.
Como est de biere si Autodeterminatzione siat uguale a Indipendentzia in su rennu Ispanniolu cumente in cussu Canadese.

MICHELI LADU

A segus